Çalışma Yaşamının Kabusu Mobbingin Neden ve Sonuçları
Hayatım boyunca farklı iş yerlerinde çalıştım ve her birinde farklı insanlarla tanışma fırsatım oldu. Ancak, ne yazık ki bazı deneyimlerim arasında mobbing ile karşılaştığım zamanlar da oldu. Bu yazıda, mobbing davranışının nedenlerinden, bireysel ve kurumsal sonuçlarından ve bu durumla nasıl başa çıkabileceğimizden bahsetmek istiyorum.
Konu | Açıklama | Önemli Notlar |
---|---|---|
Mobbingin Tanımı | Karşı tarafı yıldırma, yıpratma, üzerinde baskı kurmaya yönelik yapılan negatif, saldırgan, agresif, etik dışı davranışlar | 1960’lı yıllardan itibaren daha da bilinir bir hale gelmiştir. |
Mobbingin Nedenleri | Kötü yönetim, zayıf iletişim, stresli çalışma ortamı, takım çalışmalarının az olması vb. | Çoğu zaman birkaç nedenin birleşmesi mobbing oluşturur. |
Mobbingin Sonuçları | Bireysel ve kurumsal düzeyde olumsuz etkileri vardır. | Bireylerde stres, yorgunluk, karamsarlık vb., kurumdaki performans ve verimliliği olumsuz etkiler. |
Mobbingin Türleri | En yaygın türü hiyerarşik yani dikey mobbingdir ve genellikle üstten asta uygulanır. | Ayrıca yatay mobbing (bireyler arasında) da görülebilmektedir. |
Mobbing Çeşitleri | Mobbing mağdurları, mobbing uygulayıcıları ve izleyicilerden oluşur. | Birçok vakada, uygulayıcılar genellikle antipatik, narsist, kompleksli bireyler olabilir. |
En Sık Görülen Sektörler | Sağlık ve hizmet sektörü en sık görülen mobbing vakalarına sahiptir. | Tüm sektörlerde görülebilmekte ve her birey etkilenebilmektedir. |
Çatışma ve Mobbing | Çatışma ve mobbing aynı değildir. Çatışma, taraflar arasındaki uyuşmazlığı ifade ederken, mobbing düşmanca eylemler serisini belirtir. | Çatışma bazen verimliliği artırabilirken, mobbing genellikle verimliliği azaltır. |
Mobbing Eitimi | Mobbing ile baş etmenin ön adımı, eğitim alıp farkındalığı artırmaktır. | Eğitim kısmen etkili bir araçtır, ancak tüm sorunlar bu şekilde ortadan kaldırılamaz. |
Mobbinge Karşı Önlemler | Mobbingi engellemek adına etik kurallar, iletişim becerileri, çatışma çözme teknikleri ve ekip çalışması geliştirilebilir. | Bu önlemler mobbingi tamamen ortadan kaldırmaz ama olasılığını azaltabilir. |
Mobbingin Etkileri | Mobbingin kurbanı birey açısından fiziksel ve ruhsal sorunlara neden olabilir. | Kurumsal düzeyde ise iş tatmini ve verimlilik düşüşüne neden olabilir. |
Mobbing Nedir ve Nedenleri Nelerdir?
Mobbing, bir veya daha fazla kişinin, bir diğerine karşı sistematik olarak uyguladığı psikolojik taciz ve baskıdır. Özellikle günümüz iş dünyasında, iş yerinde mobbing nasıl önlenir sorusu sıkça gündeme gelmektedir. Çünkü mobbing, hem bireysel olarak çalışanları hem de kurumsal yapıları olumsuz etkileyen bir durumdur.
Mobbingin pek çok nedeni bulunmaktadır:
1- Kötü Yönetim ve Hiyerarşi: İş yerindeki yönetimin yetersizliği veya aşırı hiyerarşik yapısı, mobbing ortamının oluşmasına zemin hazırlayabilir.
2- Zayıf Liderlik: Liderin ekibine güven vermemesi, onları yönlendirememesi mobbing davranışlarını tetikleyebilir.
3- Stresli Çalışma Ortamı: Yoğun iş baskısı ve stres, çalışanların birbirlerine karşı tahammülsüz olmasına neden olabilir.
4- Ekip Ruhu Eksikliği: Takım çalışmasının önemsenmediği yerlerde, bireyler arası çatışmalar artabilir.
Kötü, hiyerarşik bir yönetimin varlığı,
Liderin zayıf olması, takipçilerine güven sağlayamamış olması ve liderlik edememesi,
Stresli bir çalışma ortamının olması,
Kurumda ekip ruhunun olmaması veya benimsenmemesi,
Takım çalışmalarının azlığı ya da olmamasıdır.
5- Kişisel Rekabet: Bireylerin birbirlerini rakip olarak görmeleri, olumsuz davranışlara yol açabilir.
En Çok Görülen Mobbing Türü: Dikey Mobbing
Literatürde en sık rastlanan mobbing türü dikey mobbing olarak bilinir. Bu tür mobbing, genellikle üstten astına doğru uygulanır. Kendi deneyimlerimden birinde, eski bir yöneticimin sürekli olarak ekip arkadaşlarıma karşı aşağılayıcı ve küçümseyici tavırlarına şahit olmuştum. İşte dikey mobbing örnekleri:
Çalışanı başkalarının yanında küçük düşürmek, alay etmek.
Başkalarının yanında kırıcı, küçümseme, alaycı konuşmalar,
Çalışanı haksız yere suçlama ve yargılama,
Çalışana işinin doğasında ve iş tanımında olmayan işlerin yüklenmesi,
Görüş ve önerilerine saygılı olmamak ve fikirlerini beyan etmesine engel olmak,
Çalışanlar arası ayrım yapmak,
Kapasiteli olmasına rağmen çalışana iş vermemek.
Haksız suçlamalarla çalışanın özgüvenini zedelemek.
İş tanımında olmayan ağır işleri çalışana yüklemek.
Çalışanın fikirlerine saygı duymamak, onun görüşlerini önemsememek.
Ayrımcılık yapmak, bazı çalışanlara farklı muamelede bulunmak.
Nitelikli olmasına rağmen çalışana görev vermemek.
Bu tür davranışlar, zamanla çalışanın işinden soğumasına ve performansının düşmesine neden olur.
Mobbing Sürecinde Rol Alanlar
Mobbing sürecinde üç temel grup vardır:
1- Mobbing Uygulayıcıları: Genellikle narsist, kıskanç ve güvensiz bireylerdir. Kendi yetersizliklerini başkalarını ezerek örtmeye çalışırlar.
2- Mobbing Mağdurları: Çalışkan, dürüst, yeniliklere açık ve genellikle başarılarıyla öne çıkan kişilerdir. Maalesef, bu özellikleri nedeniyle hedef haline gelebilirler.
3- Seyirciler: Olayların farkında olan ancak genellikle sessiz kalan kişilerdir. İşini kaybetme korkusu veya duruma müdahale etmek istememeleri nedeniyle pasif kalırlar.
Çatışma ve Mobbing Aynı Şey Midir?
Hayır, çatışma ve mobbing farklı kavramlardır. Çatışma, iki veya daha fazla kişi arasındaki anlaşmazlık durumudur ve doğru yönetildiğinde yapıcı olabilir. Mobbing ise kasıtlı ve sürekli olarak bir kişiye yönelik psikolojik baskıdır.
Heinz Leymann, çatışma ve mobbing arasındaki farkı vurgulayarak, mobbingin süreklilik arz eden bir davranış olduğunu belirtmiştir. Çatışma kısa süreli olabilir ve çözüme kavuşturulabilirken, mobbing uzun süre devam eder ve hedef alınan kişiye ciddi zararlar verir.
Mobbingin Bireysel ve Kurumsal Sonuçları
Mobbing, hem bireyleri hem de kurumları derinden etkiler. Bazı sonuçları şunlardır:
İşe Devamsızlık: Mobbinge maruz kalan çalışanlar, işe gelmek istemeyebilirler.
İş Devir Oranında Artış: Çalışanlar, mobbing nedeniyle işlerinden ayrılabilirler.
Performans Düşüklüğü: Motivasyon eksikliği ve stres, performansı olumsuz etkiler.
Kuruma Bağlılıkta Azalma: Çalışanlar, kurumlarına güvenlerini yitirirler.
Yoğun Stres ve Tükenmişlik: Sürekli baskı altında olmak, psikolojik sorunlara yol açabilir.
Fiziksel Sağlık Sorunları: Mide ağrıları, kalp rahatsızlıkları ve diğer psikosomatik hastalıklar ortaya çıkabilir.
Aile Hayatının Olumsuz Etkilenmesi: İş yerindeki sorunlar eve taşınır ve aile ilişkilerini bozabilir.
Geçen yıl bir arkadaşım, çalıştığı şirketten bu nedenle ayrılmak zorunda kaldı. Yaşadığı stres öylesine artmıştı ki, sağlık sorunları baş göstermişti.
En Sık Karşılaşılan Sektörler
Her sektörde mobbing vakalarına rastlamak mümkün olsa da, özellikle sağlık ve hizmet sektörü bu konuda öne çıkmaktadır. Yoğun iş temposu ve insan ilişkilerinin yoğun olduğu bu sektörlerde, mobbing riskinin daha yüksek olduğu söylenebilir.
Mobbing İle Nasıl Başa Çıkılır?
Mobbing ile başa çıkmanın ilk adımı, yaşadığınızın gerçekten mobbing olduğunu kabul etmektir. Kendinizi suçlamayın ve yalnız olmadığınızı bilin. İşte bazı öneriler:
1- Kanıt Toplayın: Yaşadıklarınızı belgeleyin. E-postalar, mesajlar veya tanık ifadeleri ileride işinize yarayabilir.
2- Destek Alın: Güvendiğiniz bir iş arkadaşıyla veya bir uzmanla konuşun.
3- Resmi Yollara Başvurun: İş yerinizde varsa insan kaynaklarına veya daha üst yönetime durumu bildirin.
4- Haklarınızı Bilin: Çalışan hakları konusunda bilgi sahibi olun. Gerekirse hukuki yollara başvurun.
5- Kendinize Zaman Ayırın: Stresle başa çıkmak için hobilerinize yönelin, rahatlamaya çalışın.
İş Yerinde Mobbing Nasıl Önlenir?
Bir işveren veya yönetici olarak, iş yerinde mobbing nasıl önlenir sorusuna yanıt bulmak önemlidir. İşte alınabilecek bazı önlemler:
İşe devamsızlık,
İş devir oranında artma,
Performans ve verimlilikte düşme,
Kuruma bağlılıkta azalma,
Yoğun stres yaşama,
Tükenmişlik sendromu,
Depresyona yakalanma,
Bireylerin aile hayatlarının olumsuz yönde etkilenmesi,
Mide, kalp, psiko-somatik cilt hastalıkları görülmesi vb.
Açık İletişimi Teşvik Edin: Çalışanların fikirlerini rahatça ifade edebileceği bir ortam yaratın.
Eğitimler Düzenleyin: Mobbing ve etkileri konusunda eğitimler verin.
Net Politikalar Oluşturun: Mobbingi kesinlikle kabul etmeyen şirket politikaları oluşturun ve bunları çalışanlarınızla paylaşın.
Destek Mekanizmaları Kurun: Çalışanların sorunlarını iletebileceği güvenli kanallar oluşturun.
Takım Çalışmasını Teşvik Edin: Ekip ruhunu güçlendirecek etkinlikler ve projeler düzenleyin.
Anadolu kültürümüzde, "Bir elin nesi var, iki elin sesi var" derler. İş yerlerinde de bu anlayışı benimsemek, mobbingin önlenmesinde etkili olabilir.
Sonuç ve Değerlendirme
Mobbing, bireylerin ve kurumların göz ardı edemeyeceği ciddi bir sorundur. Hem psikolojik hem de fiziksel sağlık üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır. Ancak, mobbingle baş etmek mümkündür. Öncelikle böyle bir durumla karşılaşıldığında sessiz kalmamak ve gereken adımları atmak önemlidir. Kurumların da çalışanlarını koruyacak politikalar geliştirmesi ve uygulaması gerekmektedir.
Unutmayalım ki, sağlıklı bir iş ortamı hem çalışanların mutluluğunu hem de şirketin başarısını getirir.
Referanslar
Duffy, M. & Sperry, L. (2007). Workplace Mobbing: Individual and Family Health Consequences. The Family Journal.
Leymann, H. (1996). The Content and Development of Mobbing at Work. European Journal of Work and Organizational Psychology.
Meral, Y. (2015). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). Ankara: Nobel Yayınları.
Karcıoğlu, F. & Akkuş, G. (2018). Çalışma Yaşamında Mobbing ve Etkileri. İstanbul: Beta Yayınları.
Tınaz, P. (2006). İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing). İstanbul: Beta Basım Yayım.
Yıldız Teknik Üniversitesi'nde İşletme Yönetimi doktora eğitimini tamamladı. İşletme, insan kaynakları ve kişisel gelişim üzerine yazıyor.