Öğrenmeyi Öğrenme Stratejileri

Öğrenmeyi öğrenme stratejileri, bireyin kendini tanıması ile başlayan süreçte, kendi öğrenme biçimlerine göre seçtiği yol ve yöntemlerdir. Bireyin, bilgiyi nasıl öğreneceğini ve nasıl anlamlandıracağını bilmesi yaşam boyu kendini yönetecek kararlar alması için gereklidir.

Bireyde oluşacak öğrenme isteği öğrenmeyi öğrenmenin başlangıç seviyesidir. Bu bağlamda öncelikle açıklamamız gereken öğrenme kavramıdır. Öğrenme, insanlık tarihinin başlangıcından bugüne devamlılığı gerçekleşen ve dünyayı dönüştüren bir kavramdır. Her yeni bilgi bir önceki üzerine inşa edilirken insan zihnine dair öğrendiklerimiz de değişmektedir. Bilgi evrenindeki tüm unsurların araştırılması insan hayatına da yansımaktadır. Bilgiyi değerli kılan, onun insana ve insani gelişmişliğe olan katkısıdır. Bu durumda insan beyninin bilgiyi bulması kadar, onu nasıl kullanacağı ve yorumlayacağı da önemlidir. Farklı kuramlar penceresinde öğrenmenin tanımı değişiklikler gösterse de kavramın paydaşı olan değerler hemen hemen aynıdır. İnsanın iç ve dış kaynaklı etkenlere bağlı olarak, bilgiye erişip onu işlemesi söz konusudur. Bilgiyi işleme sürecinde bireyin aktif olarak süreci yönetip, yaşantısına dair kalıcı değişiklikler elde etmesine öğrenme denir. Öğrenmenin karakteri de kişiden kişiye değişmektedir.

Öğrenmenin zaman ve mekanla sınırlandırılamadığı bilgi ve teknoloji çağındayız. Bilgi toplumlarında insanın bu değişim hızına ayak uydurabilmesi ve kendini tanıması öğrenmeyi öğrenme ile eşdeğerdir. Ve bireylerin bilgiye ulaşma yöntemlerini bilmeleri, bilgi çağının gereğidir. 

Öğrenmeyi Öğrenme Nedir?

Öğrenmeyi öğrenme, temelde bireyin kendini tanıması ile başlar. Kendi ayırıcı niteliklerini fark edebilmesi ve bu niteliklere göre öğrenme stratejilerini belirleyebilmesidir. Burada bireyin aktif olmasını gerektiren bir anlama, anlamlandırma süreci söz konusudur. Bu süreç bireyin fiziksel çevre, genetik özellikler, bilişsel ve duyuşsal beceri düzeyleri ile tamamlanır. Bireye rehberlik yapacak, yol gösterecek eğitimcilerdir. Öğrenme ortamlarını yapılandıracak olan da öğretim programlarıdır.

İlgili Eğitim: Öğrenmeyi Öğrenme Eğitimi

Birey olarak öğrencinin, öğrenmeyi yaşamının bir parçası haline getirebilmesi için gerekli aşamaları şöyle özetleyebiliriz:

1. Hazır bulunuşluk: Yeni bir bilgiyi elde etmek için zihinsel olarak hazır olmak, diğer bir ifadeyle ön koşulların yeterliliğidir. Bilginin türüne göre bilişsel, duyuşsal ve devinişsel davranışların varlığı öğrenmeyi kolaylaştıracaktır. Böylelikle öğrenmeye hazır olan öğrenci, bilgiyi içselleştirecek ve kalıcı değişiklik için sağlam bir zemin oluşacaktır.

2. Motivasyon: Yaşam boyu kişisel enerjiyi yüksek tutmak için motivasyon önemli bir etkendir. Kişinin kendini öğrenmeye güdülemesi, elde ettiği her yeni bilgiyi hayatına uyarlayabilmesi ile mümkündür. Bazen bir kişi ya da grupla bilgiyi paylaşmak, anlatmak veya bilgiyi sanatsal, kinestetik olarak farklı alanlara dönüştürmek de söz konusu olabilir. 

3. Bilgiyi organize etme: Öğrencinin karşılaştığı yeni bilgiyi tek başına algılaması değil, bir bütünün parçası olarak anlamlandırması önemlidir. Burada bilgi şemaları, kavram haritaları ihtiyaç duyulan bir yöntemdir. Yöntemi tanımada öğretenin rolü önemlidir.

4. Bilgiyi dönüştürme: Bugün bilgiye erişim kaynaklarının çok yönlü olduğu 21.yy’da bilgiye teorik olarak ulaşmak değil, bilgiyi nasıl kullanacağını bilmek öğrenmenin gerçekleştiğinin göstergesidir.

5. Öğrenmeyi öğrenme teknikleri: Öğrencinin yaşam boyu başarıyı yakalayabilmesinde, ilgili teknikleri kendi öğrenme stiline göre belirleyebilmesi gerekmektedir. Yaratıcı düşünme teknikleri, empati geliştirme ve devinişsel öğrenmeyi kanalize eder.

6. Bilişsel denetim: Öğrencinin kendine göre olan öğrenme tekniğini seçebilmesi ya da etkili olmayan tekniğin yerine doğru bir tercih yaparak öz denetimle bilgisini yönetebilmesidir.

Öğrenmeyi Öğrenme Stratejileri Nelerdir?

Öğrenme stratejisi, öğrenenin öğrenmede aktif bir rol üstlenmesini sağlayacak olan tekniklere denir. Bilgiye erişme ve bilgiyi dönüştürmek için bu teknikleri kullanabilme yetkinlikleri zaman içinde planlı olarak kazanılmalıdır. Bu bağlamda öğrenmeyi öğrenme stratejileri beş başlık altında incelenebilir:

Tekrarlama Stratejileri

Zihinsel olarak bilgiye ulaşıp ön bellekte kullanılmaya ihtiyaç duyulduğunda kolaylık sağlayan teknikler içerir. ilk eğitim kademelerinde daha sıklıkla kullanılmakta olup yaş ilerledikçe tercih sıklığı az olmaktadır. Esas olan zihinsel olarak yinelemenin aktif oluşudur. Öğrenen için söz konusu olan metinse; 

• Metinde sesli okuma: Metnin başından sonuna, önemli kısımlar daha fazla olacak şekilde yinelenerek okuma yapılır.

• Metinde satır altlarını çizme: Ana düşüncenin, yardımcı düşüncelerin ve belirlenen anahtar sözcüklerin altını çizme.

• Metinde not alma: Paragraf içinde yer alan aynı sözcüklerden seçim yaparak kısa yazım gerçekleştirme.

• Metinden doğrudan yazım yapma: Metni okuduktan sonra gerek duyulan yerleri doğrudan birkaç kez yazma.

Yukarıdaki stratejiler bilginin kısa süreli belleğe yerleşmesini sağlar.

Anlamlandırma Stratejileri

Bilgi basamakları arasında bağlantı kurarak öğrenmenin içselleştirilmesini sağlayan süreçtir. Uzun süreli bellekteki bilgiyi yeni bilgi ile ilişkilendirme olarak da ifade edilen bu süreçte kullanılan başlıca teknikler şunlardır:

• Zihinsel imge tasarlama: Bu stratejide çağrışım metodu kullanılarak sıralı ya da serbest olarak hatırlama sağlanır. Bir kavram, karşılanması istenen bir başka kavram ile birleştirilerek cümle ya da imge-imaj ilişkisi kurulur.

• Cümle içinde kullanma: Özellikle yabancı dil eğitiminde anahtar sözcüklerin tümcede kullanılışı ile gerçekleştirilir. Eğitimin birinci kademesinde öğretenin seçtiği imgeler kullanılır. İlerleyen seviyelerdeki öğrenenler kendi zihinsel imgelerini oluşturabilirler.

• Özet yapma: Öğrencinin kendi cümleleri ile mümkün olduğu kadar metin dışı kavramlar kullanarak konuyu ana hatları ile anlatmasıdır.

• Benzerlik kurma: Edinilmiş bilgilerin yeni bilgilerle kurgusal olarak birleştirilmesidir. 

• Soru sorma: Öğrenenin kendine ya da çevresindekilere sözlü ya da yazılı olarak soru sormasıdır. Bu strateji sorun çözme becerilerini de geliştirir.

• Şema oluşturma: Bilişsel düzeyde görsel öğrenmeyi karakterize eden bu strateji, bireyin bilgiyi yeniden yapılandırmasını sağlar.

• Gruplama stratejileri: Bilginin terimlere ya da düşüncelere bağlı olarak örgütlenmesini sağlayan bu strateji not alma, düzenleme, akış şemaları çizme gibi teknikleri içerir.

Örgütleme Stratejileri

Bütüncül bir bakış açısıyla, yazılı olan metinleri ve elde bulunan dokümanları yeniden düzenlemedir. Tekrarlama stratejisinde olduğu gibi anlamlandırma önemlidir. Birinci kademedeki öğrenciler temel düzeydeki bilgiyi kümelendirerek ayırt edici kavramları kullanır. İlköğretimin ikinci kademesindeki öğrenciler ise karmaşık öğrenmelerde de bu stratejiyi kullanabilir. Bu stratejinin başlıca teknikleri:

• Bilgi şeması oluşturma: Neden- sonuç ilişkisi bağlamında aşamalı olarak bilgiyi karakterize etmeyi sağlayan stratejidir. Ana düşünce ve yardımcı düşünce ilişkisini temel alınır.

• Ana hatları oluşturma: Kelime grupları üzerinden, metnin ana ve yardımcı fikrini belirlemeyi sağlar. Öğrenci ana başlık ve alt başlıkları seçerek bilgiyi örgütler, sınıflar ve çıkarımlarda bulunabilir.

• Çizelge oluşturma: Metindeki bilgileri dikey ya da yatay bir düzlemde gruplandıran ve ilişkilendiren bir tekniktir.

Anlamayı İzleme/Denetleme Stratejileri

Bireyin kendi öğrenmelerini izlemesi ve değerlendirmesi anlamına gelen bu strateji, öz denetim stratejisidir. Üst düzeydeki bir bilişi, biliş bilgisini ifade eder. Sorunları tanımayı, çözüm üretmeyi sağlar. Dikkat ve odaklanmayı sağlayan yönlerini keşfetmeyi; kendine olumlu dönütler vermeyi ve değerlendirmeyi gerektirir. 

Duyuşsal Stratejiler

Her ortam ve seviyede öğrenmeyi engelleyecek bazı etkenler vardır. Bu etkenleri ortadan kaldırmayı sağlayan stratejilerdir. Dikkati artırma, motivasyon sağlama, tutumları iyileştirme ve kaygıyı kontrol altına almayı sağlayarak öğrenmeyi öğrenmede öncül rol oynarlar. 

• Dikkat toplama: Çevresel koşulların olumsuz etkilerini azaltma adına; örneğin daha sessiz bir ortamda okuma yapmayı tercih ederek öğrenme sürecinin kontrol altına alınmasını sağlar. Böylece dikkati dağıtacak unsurlardan uzak durulur.

• Motivasyon: Öğrenciyi öğrenmede harekete geçiren en önemli unsurdur. İçsel kaynaklıdır. Bireyin kendi güdülenme düzeyini belirleyecek ölçütleri saptaması, bunlara ulaşması için organize olması gerekir. 

• Tutumlar: Yakın ya da uzak kişilere, derslere, ortamlara karşı olumlu tutum geliştirerek öğrenmeyi aksatacak faktörleri elemektir. Olumlu davranış eğilimleri olarak öğrenciyi bilişsel sürece daha güçlü hazırlar.

• Kaygı kontrolü: Genelde aile-çevre etkenine bağlı olarak; sınav kaygısı ve başarısızlıktan korkma olarak gelişen aşırı kaygı durumudur. Öğrenmeyi engelleyen ve yavaşlatan bu durum kontrol altına alınmalıdır. Bunun için planlı ders çalışma, rehberlik desteği ve özgüven oluşturma teknikleri izlenecek adımlardır. Uzun vadede iyileştirilecek duygu durumları için eğitimcilerin desteği önemlidir.

Öğrenmeyi Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi

Yukarıda ifade edilen tüm stratejiler için öğrencilerin uzman bir ekip tarafından değerlendirilmesi gereklidir. Öğretenlerin aktif bir rolde, öğrencilerin öğrenme stillerini belirlemesi ilk adımdır. Burada öğrenmeyi öğrenme stratejilerinin kişiye özgü oluşu prensibinden yola çıkılmalıdır. Öğrencinin ailesi ile etkili iletişim kurularak çocuklarını daha iyi tanımaları; ev ortamını buna göre düzenlemeleri önerilmelidir.

Öğrenenin öğretenden alacağı tavsiyeler, izlenecek program konusunda geliştireceği istendik davranışlar bu sürecin temelidir. Kendini keşfeden öğrenci okulda ya da okul dışında, hayat boyu kendini yönetmeyi öğrenebilecektir. 
Öğrenme stratejilerinin öğrencilere öğretiminde:

• Stratejilerin türleri 

• Stratejilerin nasıl kullanılacağı

• Stratejilerin ne zaman ve nerede kullanılacağına dair bir planlama yapılması gerekir. 

Öğreten, doğrudan ya da karşılıklı öğretim yöntemlerini kullanarak bu süreci başlatabilir. Doğrudan öğretimde, stratejiler bir ders başlığı altında sunulabilir. Etkinlik içeren kurslar düzenlenebilir. Karşılıklı öğretimde ise, derslerin işlenişi sürecinde konularla birlikte sırası geldikçe bu stratejilere yer verilebilir. Öğreten, öğrenmeyi öğrenme stratejilerinde rol model olarak yönlendiren kişi konumundadır.