Nitel Araştırma Yöntemleri

Araştırma yöntemi, bir araştırma sürecinin nitelik ve amaçlarını gerçekleştirmek için kullanılan araçlar olarak tanımlanmaktadır. Bir araştırma yaparken amaca etkili bir şekilde ulaşabilmek için uygun yöntemlerin seçilmesi oldukça büyük önem taşımaktadır. Araştırma yöntemi doğru bir şekilde seçildiği takdirde de araştırma doğruluğu ve sonucu ortaya çıkar.

Bir araştırma yöntemi olan nicel araştırma da amaca yönelik olarak sistematik ve her aşaması önceden planlanmış bir araştırma oluşturulur. Bu önceden planlanmış araştırma deseninde araştırmanın herhangi bir aşamasında oluşabilecek bir sapma durumu, bulunan sonuçların geçerliliklerini önemli aşamada etkilemektedir.

Nitel araştırma yaparken belirli bir başlangıç noktasından ve bu noktadan hareket ederek araştırma süresince değişmeyen aşamalardan söz edilemez.

Nitel araştırma aşamaları arasında esneklik, ilişki ve etkileşim kavramları ön plana çıkmaktadır. Nitel araştırma yaparken araştırma deseni nicel araştırma yapmaya göre oldukça esnektir. Peki, yazının başından beri bahsettiğimiz araştırma kavramı nedir? Bu kavramı daha yakından tanıdıktan sonra yöntemlerini daha iyi anlayabiliriz. Araştırma; belirli bir soru ya da sorunların sistematik ve mantıklı bir biçimde cevaplandırılmasını sağlama girişimidir. Araştırmacı ise bilinmeyeni ortaya çıkarmak için çaba gösteren kişi olarak tanımlanır.

Araştırmanın sistematik olması; bilgi toplama, yorumlama ve sonuçlara ulaşma sürecinin birbirini desteklemesi anlamına gelmektedir. Yapılan araştırmanın mantıklı olması ise araştırılan soruların cevaplarının gerçekçi olmasıyla doğru orantılıdır. Araştırmacı hangi araştırma yöntemi kullanırsa kullansın her aşama da geçerlilik konusuna dikkat etmesi gerekir.

Geçmişten günümüze en çok kullanılan araştırma yöntemi nicel araştırma yöntemidir. Ancak nicel araştırma sonuçları, genel düzeyde bilgiler sunduğu için günümüz felsefe, eğitim ve sosyal bilimler disiplinlerinde daha az tercih edilmeye başlanmıştır. nitel araştırma sayesinde felsefe ve sosyal bilimler disiplinleri daha açıklayıcı, detaylı ve derinlemesine bilgiye ulaşmıştır. şimdi nitel araştırma ve nitel araştırma yöntemleri hakkında daha detaylı bilgi sahibi olalım.

Nitel Araştırma Nedir?

Nitel araştırma hakkında herkesin kabul ettiği ortak bir tanım yapmak oldukça güçtür. Çünkü bu kavramın bir şemsiye kavramı olarak kullanılması ve şemsiye altında yer alan birçok disiplinlerle yakından ilişkili olmasından kaynaklanır. Ama bir tanım yapmak zorundayız. Teori oluşturmayı temel alan bir anlayışla sosyal olguları bağlı oldukları sosyal çevre içerisinde araştırmayı ve anlamayı planlayan bir araştırma yöntemi olarak tanımlanır. Nitel araştırma, araştırmaya katılan kişilere açık-uçlu sorular sorulduğu ve konuşma yöntemlerini kullanarak veri toplayan bir araştırma yöntemi olarak tanımlanabilir.

Burada toplanan cevaplar esasen sayısal cevaplar değildir. Nitel araştırma, bir konuyu ölçmekten ziyade bir konuyu tanımlamaya çalışan bilgileri toplamaya çalışır. Nitel araştırma, konuşmalardan, görüşlerden, izlenimlerden ve fikirlerden oluşan bir araştırma yöntemi olarak tanımlanır. Bu araştırma yönteminde anketler daha az yapılandırılmıştır. Nitel araştırma, bilgi edinmek için araştırılan konunun derinlemesine incelenmesini amaçlayan bir araştırma yöntemi olarak kabul edilir. Bu durum araştırma sorularına daha derin bir anlayış getirilmesini sağlar.

Sosyoloji, psikoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilimler ve felsefede insan ve toplum davranışları vb. incelenmektedir. Bu davranışları sayısal yani nicel veriler ile açıklamak zordur. Nicel araştırma, bizlere kaç kişinin nasıl davrandığını gösteren bir araştırma yöntemi olarak bilinir. Ancak “niçin” sorusuna cevap veremez. Nitel araştırma ise sosyal yön ile daha ilgilidir. Nitel araştırma bir durumu ilişki bağlantıları içinde açıklamaya çalışır. Bir olayı etkileyen değişkenleri ortaya çıkarma gayesi taşır. Nitel araştırma hakkında bilgi sahibi olduktan sonra şimdi de nitel araştırmanın temel aşamalarını inceleyelim.

Nitel Araştırmanın Temel Aşamaları Nelerdir?

• Araştırma problemini belirlemek

• Kavramsal çerçeveyi oluşturmak

• Araştırma sorusunun yazılması

• Örneklemin belirlenmesi

• Araştırmacı rolünün benimsenmesi

• Veri toplama araçlarını geliştirmek

• Veri toplamak

• Veri analizi yapmak (Bulguların yorumlanması)

• Elde edilen sonuçların sınırlandırılması

• Genellemelere ulaşmak

• Araştırmanın kuram için doğurduğu sonuçlara ulaşmak

Nitel Araştırma Yöntemleri Nelerdir?

Nitel araştırmada en çok üç tür bilgi toplanır. Bu bilgiler; çevresel bilgiler, süreçsel bilgiler ve algılardır. Bu üç tür bilgi ve daha fazlası için nitel araştırma yöntemleri kullanılır. Nitel araştırma yöntemleri arasında en yaygın olarak gözlem, görüşme ve yazılı dokümanların incelenmesi kullanılır. En çok kullanılan bu üç nitel araştırma yöntemleri yanında birebir görüşme, odak grupları, etnografik araştırma, örnek olay araştırması, metin veya medya analizi gibi nitel araştırma yöntemleri de kullanılmaktadır. Şimdi de nitel araştırma yöntemleri hakkında bilgi sahibi olalım.

• Gözlem: Sosyal olguların gözlenerek anlaşabileceği varsayımına dayanmaktadır. Gözlem, veriye ilk elden ulaşma olanağı sağlamaktadır. Araştırma yapan kişinin uygun bulduğu her türlü sosyal veya kurumsal ortamlarda veri toplama aracı olarak kullanılmaktadır. Araştırma nesnesinin algılanması bakımından gereklidir. Gözlem tekniğinin tercih edilme nedeni; grup davranışlarını ayrıntılı olarak ve gerçeklik içinde anlama imkanı vermesidir. Olguya doğal ortamda, doğrudan temas etmeyi sağlamış olması, ayrıntılı bilgiye ulaşması ve bazen tekrarlama vb. bakımından oldukça avantajlıdır. Gözlem için hazırlık yapılması gerekir. Bu hazırlık zihinsel, psikolojik ve düşünsel boyutlarda gerçekleşir. Araştırmacı özgün ve güvenilir bir gözlem yapmak için sıkı bir eğitim ve hazırlık yapmak zorundadır. Gözlem, doğal veya yapay ortamda gerçekleştirmelerine göre sınıflandırılırlar. Bu ortamlarda gözlem, yapılandırılmış ve yapılandırılmamış olmak üzere diye ikiye ayrılır. Araştırmacı yapılandırılmış gözlemde dışarıdan gözlemci konumundadır. Yapılandırılmamış gözlemde ise içerde katılımcı durumundadır.

• Görüşme: Beceri, duyarlılık, konsantrasyon, karşımızdakini anlama ve disiplin gerektirir. Görüşme esnasında araştırmacı; konuşmayı yönlendirir. Aynı zamanda ayrıntılara inme gayesi taşır. Görüşme ile doğrudan gözlemlenemeyen, davranışlara yansıyabilen, ancak belirli süreç içinde ortaya çıkabilecek anlamlara, niyetlere, beklentilere bakarak bireylerin dünyalarını nasıl oluşturdukları anlaşılır. Dış dünyaya ilişkin algıları ile kendilerini çevreleyen sosyal çevreyi nasıl değerlendiklerini belirleme imkanı sağlamaktadır. Görüşmede araştırmacının görüşülen kişi ile olan ilişkisi nötr, mesafeli veya duygularını gizleme yönünde olmamalıdır. Araştırmacı görüşülen kişi ile dengeli bir iletişim içinde olmalıdır. Empati, duyarlılık ve mizah gibi davranışları duruma uygun olarak yansıtabilir. Araştırmacı, özgüven sahibi, dengeli ve görüşülen kişilere saygılı olmalıdır. Görüşmeciler her zaman daha çok dinleyip, daha az konuşmalıdır. Görüşmede sorulan sorular her şeyden önce görüşülen kişinin anlayabileceği düzeyde olmalıdır.

• Odak Grup Görüşmesi: Önceden belirlenmiş bir konu hakkında algıları elde etmek amacıyla dikkatle planlanmış tartışmalar serisine odak grup görüşmesi denir. Nitel araştırma yöntemleri arasında sık kullanılır. Temel amacı bir konu veya ürün hakkında bireylerin ne düşündüğünü ve hissettiğini anlamaktır. Görüşme ile aralarında farklılıklar vardır. Görüşme tek bir kişi ile yapılırken odak grup görüşmesi 6-12 kişiyle grup şeklinde yapılır. Nitel araştırma, ayrıntılı, derinlemesine ve zengin bilgi edinmeyi amaçlar. Bu yüzden bu yöntem nicel araştırma içerisinde kullanılmaz. 6-12 kişiyi bir araya getirip bir konu hakkında moderatör eşliğinde dinamikleri, grup üyelerinin nasıl algıladığını ortaya çıkarır. Grup üyelerinin tutumlarının ve düşüncelerinin nasıl olduğunu, benzeşik ve farklı düşüncelerini ortaya çıkarma amacı taşır. İlk önce konunun belirlenmesi gerekir. Ardından konuya lafı olan bireylerin seçimi gerçekleştirilir. Soruların hangi sıra ile sorulacağı belirlenir. Oturumun zamanı ve bileşenlerinin tarihi bilinmesi gerekir. Soruların genelden başlatılması gerekir. Aynı zamanda odak grup görüşmesinin 2-3 saat içinde bitmesi gerekir. Son olarak buradan ne çıkartılacağının bilinmesi gerekir. Ortaya çıkan söylem değerlendirilir ve analiz edilir.

• Dokümanların İncelenmesi: Nitel araştırma yöntemleri arasında doküman incelemek de bulunur. Araştırma yaparken veri toplamak amacıyla kullanılır. Dokümanların içerisine yazılı dokümanlar, fotoğraf, video, film vb. girmektedir. Bir araştırma esnasında araştırmacı, ihtiyacı olan veriyi diğer nitel araştırma yöntemlerine başvurmadan elde edebilir. Bu yöntemi kullanarak araştırmacı, zaman ve para tasarrufu elde edebilir. Diğer nitel araştırma yöntemleri ile beraber kullanıldığında verilerin çeşitlendirilmesini sağlar. Aynı zamanda araştırmanın geçerliliğini arttırmaktadır.

Nitel Araştırmanın Özellikleri Nelerdir?

Nitel araştırmalar, katılımcılardan aldıkları görüşleri derinlemesine anlaşılmasını sağlar. Nicel araştırma ise bu görüşlerin ölçülmesini sağlamaktadır. Niteliksel araştırmalar genellikle “neden ve niçin” sorularını cevaplar. Nicel araştırma ise “kaç tane, ne sıklıkla” vb. sorulara cevap arar. Nitel bazlı araştırmalar analiz bakımından yorumlayıcı yaklaşım tavrını benimser. Nicel araştırma ise tanımlayıcı bir tavır benimser. İki araştırma yöntemi arasında kısa bir kıyas yaparak arasındaki farkların daha iyi anlaşılmasını görmenizi istedim. Şimdi de nitel araştırmanın özellikleri nelerdir bu konu hakkında bilgi sahibi olun.

• Doğal ortamda gerçekleştirilir.

• Veri toplamada araştırmacıya güvenilir.

• Çoklu veri toplama tekniği kullanılır. Tek bir veri kaynağına güvenilmez. Bu da nitel araştırmanın özellikleri arasında oldukça önemlidir.

• Nitel araştırmanın özellikleri arasında tümevarım ve tümdengelim muhakeme yöntemlerinin birlikte kullanılması yer alır.

• Katılımcıların bakış açılarına, yorumlarına ve subjektif görüşlerine odaklanması nitel araştırmanın özellikleri arasında yer alır.

• Katılımcının ortamlarında yer alması da nitel araştırmanın özellikleri arasında yer alır.

• Yansıyıcı ve yorumlayıcı bir yaklaşımla hareket etmesi de nitel araştırmanın özellikleri arasındadır.

• Nitel araştırmanın özellikleri arasında bütüncül ve kompleks bir yapı sunması da yer alır.

• İsteğe bağlı değil tam tersine disiplinli bir çalışmayı gerekli kılması da nitel araştırmanın özellikleri arasındadır.

Yukarıdaki maddelerde nitel araştırmanın özellikleri verilmiştir. Kendine özgü özellikleri bulunmaktadır. Bu özellikler gerçekleştiği zaman gerçek anlamda nitel araştırma yapılmış olur.