Bilimsel Araştırma Sürecinin Aşamaları Nelerdir?

Bilimsel araştırmanın ortaya çıkışının temelinde merak bulunmaktadır. İnsanların çevrelerinde gerçekleşen değişimleri, olayları ve olguları anlama çabaları araştırma isteğini tetikler. Bu anlamlandırma ve öğrenme merakının oluşturduğu heyecan ile birlikte bilimsel araştırma hazırlıkları başlar. Yapılacak araştırmanın bilimsel olması nedeniyle uygulanması gereken belirli aşamalar bulunmaktadır. Bir plana bağlı olarak yapılan bu çalışmalara da bilimsel çalışma yöntemi denmektedir.

Bilimsel araştırma sürecinin aşamalarını sıralayacak olursak:

• Araştırma yapılacak konu hakkında problemin belirlenmesi

• Belirlenen problem hakkında gözlemler yapılarak bilgiler elde edilmesi

• Yapılan gözlemler ve deneyler sonucunda verilerin toplanması

• Problemlerin çözümü için sunulan geçici hipotezlerin belirlenmesi

• Hipotezlere dayanarak problemin çözümüyle ilgili tahminlerde bulunma

• Ortaya konulan hipotezlere uygun kontrollü deneyler yapmak

• Deneyler sonucunda elde edilen verilerin analiz edilmesi

• Veri analizi sonucunda gerçeklerin elde edilmesi ve raporlanması

• Problemin nedenlerini ve sonuçlarını açıklayan genel teorileri ortaya koymak

• Problemin nasıl gerçekleştiğiyle ilgili genel kabul görecek kanunları ortaya çıkarmak

Nicel Araştırma Süreci

Bilimsel araştırma süreçleri genel olarak yukarıda sıraladığımız süreçlere göre yürütülür. Ancak, verileri toplama, gözlem ve deney yapma aşamalarında araştırmanın amacına göre kullanılacak verilerin türü, araştırma sürecinde farklılık yaratır. Araştırmanın yapılacağı konu hangi bilimsel alanı kapsıyorsa araştırma süreci de ona göre belirlemelidir. Bu noktada nicel ve nitel veri olarak iki farklı araştırma süreci karşımıza çıkar.

Nicel araştırma, gözlem ya da deneylere dayanılarak, ölçmelerin tekrar edilebildiği sayısal araştırma yaklaşımına göre yapılır. Bilimsel araştırma sürecinde veriler toplanırken ve analiz edilirken, kişisel yorumlar katılmadan istatistiksel yöntemler kullanılır. Sonuçlar sayısal olarak ifade edilir. Örneğin, insanların bir yıl içerisinde ortalama kaç kitap okuduğunun araştırılacağı bir çalışmada, anket yöntemi kullanılarak bu veriler sayısal olarak elde edilir. Daha sonra bu sayısal veriler yardımıyla yaş gruplarına göre, cinsiyete göre hangi bireylerin yılda kaç kitap okudukları çeşitli tablolarla ortaya koyulabilir.

Belirli bilim disiplinlerinde araştırma yapan kişiler daha çok nicel yöntemleri kullanmak durumundadır. Özellikle fen bilimleri alanında yapılan araştırmalar daha çok nicel araştırma süreçleri kullanılarak yapılmaktadır. Nicel araştırma daha nesnel bir temelde yürütülen çalışmadır. Bu nedenle araştırmacının süreçteki tarafsızlığı, nesnellik açısından önemlidir. Nicel araştırmanın başlangıcında planlama önceden yapılır ve araştırmanın tüm aşamaları önceden belirlenmiş olan plana göre uygulanır. Araştırmanın önceden oluşturulan sürece dayanması nedeniyle belirlenen hipotezlerin sınanması, araştırmanın başlangıcından itibaren başlar.

Sonraki aşamada kategorilerin oluşturulması gelir. Üzerinde bilimsel araştırmanın yapılacağı grupların, araştırma amacına göre belirlenen kategorilere ayrılması önceden planlanabilir. Böylece elde edilecek sayısal verilerin gruplandırılması ve değerlendirilmesi için kolaylık sağlanmış olur. Örneğin, gençler ve yaşlılar üzerinde aynı değişkenin farklı etkileri ölçülmek istendiğinde, yaş grubuna göre kategoriler belirlenebilir.

Nicel araştırma ölçüm sürecinde araştırma ortamı kontrollü şekilde gerçekleşmektedir. Bilimsel araştırmanın amacına göre sınırlı sayıda değişken kullanımı, olay ve olguların belirli parçalar şeklinde incelenebilmesi mümkündür. Hangi değişkenin hangi değişken üzerinde etkili olduğu önceden tahmin edilerek, bu etkinin kontrollü olarak ölçülmesi sağlanır. Daha sonra, veriler bu ölçümler sayesinde elde edilerek sayısal olarak ifade edilir.

Ölçüm ve verilerin elde edilmesi sonucunda sayısal veriler değerlendirilerek araştırma raporları oluşturulur. Araştırma raporundaki veriler genelde tablolar ve şemalar yardımıyla açıklanır. Sayısal verilerin açıklanmasında bu yöntemler daha etkili ve anlaşılır olmaktadır.

Nitel Araştırma Süreci

Nitel araştırmalar, gözlem, görüşme yapma ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı araştırma sürecidir. Olayların ve olguların doğal ortamlarında bir bütün halinde ve gerçekçi bir şekilde izlendiği araştırma şeklidir. Bilimsel araştırmalarda nitel araştırma sürecinin seçilmesini, araştırma probleminin özelliği belirler.

Nitel araştırma sürecinde araştırmacının doğrudan kontrol edebileceği deneysel bir ortam söz konusu değildir. Araştırma sürecinde araştırma ortamı belirlenirken her olay kendi doğal ortamında incelenmektedir. Nitel araştırma, kişilerle doğrudan temas kurarak derinlemesine ve ayrıntılı çalışmalar yapmayı gerektirir. Elde edilen bir veriye göre araştırmanın seyri değişebilir veya yeniden başa dönülmesi gerekebilir.

Bilimsel araştırmanın yapılandırılması aşamasında çok çeşitli tür ve kaynaktan veri toplanması gerekir. Verilerin dikkatlice değerlendirilerek düzenlenmesi ve yorumlanması önemlidir. Bulgular, yazılı veya sözlü olarak detaylı bir şekilde açıklanmalıdır. Nicel araştırma sürecinde veri toplama aşamasına geçilmeden önce araştırmaya uygun veri türüne karar vermek için; verilerin kimin için toplanacağı, kim tarafından kullanılacağı belirlenmelidir. Hangi tür bilgiye ihtiyaç duyulduğuna ve bilgilerin nasıl değerlendirileceğine karar verilmelidir.

Bilimsel araştırmada veri toplama aşamasına geçildiğinde ise nitel araştırmalarda kullanılan üç farklı veri toplama yöntemi bulunmaktadır; görüşme yapma, gözlemleme, kayıtların ve yazılı belgelerin incelenmesi. İnsanlarla belirlenen araştırma konusu hakkında açık görüşmeler yaparak, insanların deneyimleri, düşünceleri ve görüşleri hakkında veriler elde edilebilir. Gözlem yönteminde, konuyla ilgili insanların etkinlikleri, kişilerin arasındaki etkileşimin gerçekleşme şekli dolaysız olarak gözlemlenerek veriler elde edilir.

Kayıtların ve yazılı belgelerin incelenmesi daha uzun zamanlar alan ve uğraş gerektiren süreçtir. Resmi belgeler, kayıtlar, raporlar, kişisel dokümanlar incelenerek veriler elde edilir. Bu verilerin analiz edilmesi yoruma ve eleştirel yaklaşıma dayanmaktadır. Araştırmacı, nitel araştırmalarda araştırmanın bir parçası haline gelmektedir. Araştırmacının bilgileri ve deneyimleri de araştırma sürecinde elde edilen verilerin değerlendirilmesi açısından etkili olmaktadır.

Nitel araştırma sürecinde hipotez oluşturma, ancak veriler toplandıktan sonra bir sonuca varılmasıyla gerçekleşir. Sonuç önceden tahmin edilemeyeceği için seçilen konunun önceden belirlenmiş bir plana bağlı olarak çalışılması mümkün değildir. Kategorilerin oluşturulması aşaması da yine elde edilen veriler ışığında gerçekleştirilir. Elde edilen verilerin kategorize edilmesi bilgilere ulaşılmasına bağlıdır. Araştırmalarda az sayıda insanla daha derinlemesine çalışmalar yürütülür. Buna rağmen elde edilen veriler oldukça geniş kapsamlı ve ayrıntılı olmaktadır. Çalışma, yapıldığı ortama özgü gerçekleştiğinden genellemeler yapılması zordur.

Bilimsel araştırmanın son aşamasında, nitel araştırma süreci uygulanırken araştırma raporu da daha çok sözel ifadelere dayalıdır. Nadir olarak sayısal veriler içeren tablolar kullanılır. Elde edilen bilgiler metinler halinde aktarılarak sonuç oluşturulur. Örneğin, yaşlı insanların, internet kullanımının yeni nesilleri nasıl etkilediği ile ilgili düşüncelerinin araştırıldığı bir raporda, görüşme yapılan insanların düşünceleri metinler halinde açıklanmak durumundadır.

Bilimsel Araştırma ve Yazma Teknikleri Eğitimi

Bilimsel araştırma yapılırken tüm bu teorik bilgilerin yanında uygulama açısından da donanımlı olmak gerekir. Akademik araştırmalar yaparken ya da makaleler hazırlarken karşılaşacağınız süreçler karşısında araştırmanızı nasıl yönlendireceğinizi bilmek önemlidir. Bilimsel araştırmaları yaparken veri toplama teknikleri, internet kullanımı ve dijital kaynaklardan yararlanma, araştırma süreçlerinin uygulanması, kaynak gösterme yöntemleri gibi konuları öğrenmelisiniz.

Tüm bu konuları öğrenebilmek ve kendinizi geliştirebilmek için Enstitü tarafından verilen Bilimsel Araştırma ve Yazma Teknikleri Eğitimine katılabilirsiniz. Bu sayede araştırmanın biçimsel yapısını anlayarak araştırmalar yapabilecek ve bilimsel kongrelere nasıl katılabileceğinizi göreceksiniz. Eğitimi almanız halinde 4 hafta süren, toplam 12 saatlik bir canlı eğitime katılacaksınız. Ayrıca eğitimin videolarına 1 yıl boyunca erişim sağlayabilirsiniz. İnternete ulaşabildiğiniz her ortamda eğitimden yararlanarak kendinizi geliştirmeye devam edebilirsiniz. Eğitim sonunda yapılacak olan başarı değerlendirme sınavında başarılı olarak sertifika alabilirsiniz.