Türkiye'de İnternet Haberciliği

İnternet, günden güne hayatımızın merkezine yerleşmiş, artıları ve eksileriyle her an tartışmaların odak noktası olan bir sanal gerçeklik. Daha anlaşılır tabiri ile bir iletişim kanalı olarak da tanımlayabiliriz. Günümüzde sosyal ilişkiler ve alışverişin yanı sıra; akla gelen her bilgiye ulaşabilmenin en güçlü kaynağı, internet. Haber almak ve gündemi takip etmek de şüphesiz bu geniş iletişim ağının, en çok kullanıldığı konular arasında yer alıyor. Gazeteler, online yayınlar, makaleler ve daha birçok haber kaynağına internetin bulunduğu her yerden kolaylıkla ulaşılıyor. 

İnternet kullanımı arttıkça, basılı yayımlara olan rağbetin düştüğü de rakamlarla açıklanabiliyor. Ayrıca gazete ve dergi okuru olmaya devam edenlerin, bu yayımlarda yer alan haberleri internet üzerinden doğrulama ihtiyacı duyduğunu düşünüyorum. Giriş bölümünde de belirtildiği gibi; internet çok geniş bir bilgi kaynağı. Basılı bir metnin içerisinde yer alan konuları genişletip, detaylara ulaşabilmek mümkün değil; ancak bu internet sayesinde mümkün olabiliyor. Bu yaygınlaşma, insanlardaki merak ve doğru bilgiye ulaşma isteğini de tetikliyor. Okurlar güvenli buldukları haber sitelerini takip ederek, buradan haber almayı tercih ediyor. Gazeteler ise çoğunlukla; artık internete haber hazırlayarak varlığını sürdürmeye çalışıyor. Üstelik işini iyi yapan, onca titizlikle ve çabayla okuyucuya sunulan haberleri internetten okumak da ücretsiz…

İnternet Haberciliği Nedir?

Geçmişten günümüze taşınan tarihsel mirasın geleceğe aktarılmasında, güncel bilgilerin derlenerek, metinselleştirilmesi ve okuyucu ile buluşturulmasını sağlayan gazeteler, internetin yaygınlaşması ile birlikte yerini elektronik gazeteciliğe bırakmıştır. Ekonomik faktörler de göz önünde bulundurulduğunda internet haberciliği kısa sürede, gazete haberciliğinden daha çok rağbet görmeye başlamıştır. Birçok basın yayın kuruluşu, habercilikte kullanılan görsellik, metin sınırlaması ve hedef kitle oluşturma kolaylıklarından dolayı internet dünyasına katılarak varlığını sürdürmeye devam ediyor. Bilinen, güvenilir haber kaynaklarının yanı sıra; internetin hayatımıza girmesi ile birlikte çokça maruz kaldığımız bilgi kirliliğine zemin hazırlayan ve güvenilirliği bilinmeyen birçok haber sitesi de piyasa içinde yer alıyor. Ne yazık ki sanal dünyada önü alınamaz bu handikap, niteliksiz olarak adlandırabileceğimiz haber sitelerinin de büyük bir hedef kitlesine ulaştığını gösteriyor. İnternetteki başarı oranını belirleyen sayılar nedeniyle, gerçekliği olmadığı halde arama motorunda üst sıralara yerleşmiş haberlere de çokça rastlamak mümkün.

İnternet Haberciliği’nde;

• Metinde yer alan terimleri genişletip, farklı siteler arasında erişim sağlanabilmesi,

• Arşive kolay ulaşılabilmesi ve aktif bilgi alımının gerçekleşebilmesi,

• Tartışılabilir olması ve okuyucunun anlık fikir beyan edebileceği bir bölüm bulunması,

• Görsellerle haberin desteklenmesi,

• Kişiye ilgi alanı olabilecek konularda anlık bildirim gönderilmesi gibi konular internet haberciliğinin oluşumunda çok önemli. Böylece hedef kitle belirlenecek, merak unsuruna değinilecek, okuyucu için ulaşılabilir canlı bir sistem haline gelecek ve bağlantılı olan geçmiş konular da ulaşılabilir olacak.

Türkiye’de İnternet Haberciliği Nasıldır?

İnternet haberciliğinin dünya çapında yaygınlaşması konusunda bir madde olan ekonomi, Türkiye’de internet haberciliğinin sektör haline gelmesinde rol oynayan, en önemli unsur olarak görünüyor. Gerek çalışanların iş hayatında yaşadıkları ekonomik zorluklar, gerekse gündemin ne olduğundan çok, popülerliğe gösterilen ilgi, haberciliğin kaderini değiştirmiş durumda. Hal böyle olunca da çoğu gazetecinin bağımsız olarak çalışmalarını sürdürdüğü kanallar türedi. Geçmiş yıllarda sınırlı maddi koşullar içerisinde ve teknolojinin az kullanılarak üretildiği içerikler vardı. Bunlar beklentileri karşılamadığı için internet haberciliği maddi açıdan ve işinde başarılı olan gazetecilerin tecrübelerini aktarabilmeleri açısından olumlu bir etki yarattı.

Türkiye’de İnternet Haberciliği ile ilgili kaynak verilerine göre Aktüel Dergisi, ilk Türkçe elektronik dergi olarak 1995 yılında internet dünyasında yerini aldı. Ardından diğer büyük kuruluşlar da internet gazetesi olarak yeni yayın hayatına başladı. Arşivlerine günümüzde de ulaşılabiliyor olması iki dönemin karşılaştırmasını yaptığımızda; internet haberciliğinin, geleneksel gazete döneminden daha etkili olduğunun güçlü bir örneği. Zaman geçtikçe tıpkı elle tutulur bir gazetede yer aldığı gibi; tüm sayfalar, tüm makale ve bölümler de internet gazetelerine eklenerek günümüzdeki halini aldı.

İnternet Haberciliği’nin Türkiye’deki Gelişimi

Tüm düzenlemeler ve günümüzdeki görsel internet gazeteleri göz önüne alındığında, Türkiye’deki internet haberciliği için eski olmayan bir sektör olduğunu söyleyebiliriz. Buna rağmen; kısa zamanda çok büyük bir ilerleme var. Bir yandan gazetelerin somut halini aratmayacak türden gelişimi; diğer yandan da ülkemizde internetin yoğun bir şekilde kullanılıyor olması birbirini destekliyor. Hızlı haber almak geçmiş dönemin imkansızı iken; günümüzün olmazsa olmazı. Pazarlama ve reklam piyasası için yoğun bir hedef kitleye ulaşmak artık tek tık kadar basit. Yolda yürürken duyduğumuz herhangi bir güncel olayı detayları ile öğrenmemiz saniyeler kadar kısa… Elbette haber kalitesini düşündüğümüzde, bazı sitelerin gerçek dışı veya kopyalama yaparak oluşturduğu içerikler ve bu içerikleri de takip eden bilinçsiz büyük bir kitlenin varlığı da ortaya çıkıyor. Beraberinde gelen yorumlar, her yaştan insanın aynı zamanda birer internet kullanıcısı da olması, bu gelişimin olumsuz taraflarını yansıtıyor. 

Türkiye’de İnternet Haberciliği ile İlgili Yasalar Nelerdir?

Anayasadan alıntılanmış olan 5651. madde tam ismi ile; "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun" kapsamında hâlihazırda uygulanıyor. 

İçerik olarak; aile ve kişilik haklarına yönelik ihlâl, kötü alışkanlıklara özendirme, cinsel istismar, suça teşvik vb. konuları baz alıyor. Fakat bu yasa, internetin bulunduğu her ortam ve interneti bu ortamlarda kullanan herkese yaptırım uygulamaya yönelik bir yasa. Örneğin; bir restoranın sağladığı internete erişim hizmetini kullanarak suça yönelik, asılsız ve hukuki yönden aykırı olan her türlü içeriğin cezai yaptırımı, hem sağlayıcı olan işletmeye, hem de kullanıcı olan şahıslara uygulanıyor. Bu nedenle de yasa maddelerinde internet erişimi sağlanmasına olanak tanıyan işletmelerin, düzenli olarak denetim yükümlülüğü bulunuyor.

Her işletmenin sabit bir IP adresi olmalı. İşletmenin internet kullanımı denetimi esnasında karşılaştığı kullanıcı istismarının önlenebilmesi ve tespit edilip cezai yaptırım uygulanabilmesi için Bilgi Teknolojileri Kurumu - İletişim Başkanlığı ile işbirliği yapması gerekiyor. Kötü içeriği yayınladığı sırada fark edilen kullanıcılar için ise; işletmenin erişim engelleme yükümlülüğü bulunuyor. Bu kanunun haberciliği konu alan tarafı ise; asılsız haberlerle kişisel hakların ihlâl edilmesi olarak görünüyor. Cezai yaptırım olarak hem kişilere, hem de erişim sağlayıcı işletmelere para cezası uygulanıyor.

İçeriğin tür ve etkili olduğu kitle göz önüne alındığında da yine iş yerinin kapanması ve hapis cezası kararına kadar varabiliyor. Ancak Uluslararası İnternet Gazeteciliği ve Gazeteciler Derneği’nin önerdiği maddelere göre internet haberciliği ile ilgili yasal düzenlemeler, ülkemizde henüz net bir yaptırım uygulamaya yönelik değil. Derneğin ilk önerisi gazetecilerle, internet kullanıcılarının ‘’internet aktörleri’’ olarak aynı başlık altında tanımlanmaması yönünde. ’Basın Kanunu’’ adı altında kapsama alınmalı. Buna göre de; internet gazetecilerinin, basın kuruluşları ile aynı ölçüde haklara sahip olması gerektiğini savunuyorlar.

İnternet Haberciliği ile ilgili Gazeteciler Derneği’nin yasal değerlendirme önerileri;

• Sosyal mecrada görev yapan gazetecilerin, resmi olarak site kurabilmeleri için eğitim, deneyim, habercilik kalitesi gibi kıstasların göz önünde bulundurulması,

• Tıpkı diğer basın kuruluşlarında olduğu gibi, kart, devlet desteği, sosyal güvence haklarından yararlanmak,

• İnternet gazeteciliğinin akademik eğitim programlarına dahil edilmesi,

• Yayınlanan içeriklerin düzenleme ve sunumlarını yapan kişilerin isimleri ile sosyal medyada yer alması,

• Web sitesi konusunda yerel haberciliğin de destek alması gerektiği, 

• Türkçe Dili’nin doğru kullanımı konusunda titizlik gösterilmesi,

• Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin de sosyal medya üzerinden habercilik yapan sitelerin, gerçek ve güvenilir kimlikleri hakkında bildiride bulunarak asılsız ve kopyalama haberciliğin önüne geçilmesi.’’ olarak yayınlanmıştır.

Yaptırımların da; aldatıcı, kaynağı belirtilmeden paylaşılmış, çalıntı, özgünlükten uzak, Türkçe’nin yanlış kullanıldığı, kişi ve kişilerin özel hayatını ihlâl eden, karalama amacı güden haberler, taraflı ifadeler gibi konularda uygulanması gerektiği savunuluyor.

Gazetecilik mesleğini yapan kişiler için internetin geniş bilgi dünyasında yer edinmek hayli zorlayıcı görünüyor. Araştırmalara göre bu konuda 2021 Ekim ayında anayasaya bir cezai yaptırım eklenmesi söz konusu. Hapis cezasına yönelik olması beklenen bu yaptırımın gerçek habercileri koruması ve haber kirliliğini en aza indirmesi bekleniyor.