Bilimsel Araştırma Nasıl Yapılır?

İlk kez tez yazacaklar, bir konu üzerinde bilimsel araştırma yapmak isteyenler, yılsonu projeleri için bir rehber arayanlar bu yazımızla sizlere ışık tutmayı hedefledik. Birçok yerde belli kalıplar halinde bilimsel araştırmanın nasıl yapıldığına dair bilgiler var. Yazımda bu kalıpların da anlamlarına değinerek bilimsel araştırma yapmayı daha anlaşılabilir hale getirmeyi hedefliyorum.

Aynı zamanda kendi tecrübelerime de dayanarak bu aşamaları adım adım paylaşacağım. Adım adım diyorum çünkü bilimsel araştırma yaparken sistematik bir yol izlemek sonuca ulaşmada çok önemlidir. Öncelikle bilimsel araştırma yapmamızın sebeplerine, neden yaptığımıza değinelim.

Bilimsel Araştırmaya Neden İhtiyaç Duyarız?

Bazılarınızın ‘mecbur kaldığımız için’ dediğini duyar gibiyim. Kabul, bazen ilgi alanımız dışında birçok araştırma yapmakla yükümlü olabiliyoruz. Fakat araştırırken konunun konuyu açması, şuna da bakıyım derken birçok bilgiyle donatılıyoruz. Bu da araştırma yapmanın güzel yanlarından biri.

Bilimsel araştırmanın saha kısmına da bakacak olursak ki bence daha zevk alınan kısmıdır. Araştırdığınız bir hipotezin doğruluğunu veya yanlışlığını ispat etmek için birçok karşılaştırma ve deney yaparsınız, aşamalarca bilgi birikiminden sonra ise, ‘evet, ben ispat ettim’ demenin hazzı da ayrıdır.

Burada hemen hipoteze değinelim; kelime olarak varsayım şeklinde kabul ederiz, doğruluğu deneyler ve verilerle sınanabilen, bilimsel araştırmanın sınırlarını çizmemizde de yardımcı olan bir kavramdır.

Başka bir açıdan bakarsak da içimizdeki merak dürtüsü bizi bilimsel araştırmaya yönlendirir. Konuşmaya yeni başlayan bir çocuk bile sürekli ‘bu ne’, ‘neden’ gibi bazen cevap bile veremeyeceğimiz şeyler sorar. Bu merak duygusu doğuştan gelir. Örneğin ben küçükken bulutların nasıl oluştuğunu hep merak ederdim. Okula başladıktan sonra bu merakım fazlasıyla giderildi. Bulutlar sandığım gibi üstüne oturabileceğim katı kütleler değildi.

Evet, şimdi konuya ısındıysak biraz da hangi yolları izleyeceğimizi konuşalım.

Bilimsel Araştırma Nasıl Olmalıdır?

Bilimsel araştırmamızı geçerli ve başarılı bir şekilde ortaya koyabilmek için belli başlı özelliklerin hiçbirini atlamamamız gerekir. Şimdi bunlara madde madde değinelim:

• Öncelikle araştırmamız yeni bir konuya ışık tutmuş mu bunu sorgulamalıyız.

• Araştırmamız özgün olmalıdır, elde ettiğimiz veriler bizim verilerimiz olmalı.

• Araştırdığımız konu benzer konudaki bilimsel araştırmalarla çelişmemelidir.

• Yukarıda da belirttiğimiz gibi hipotezimizin doğruluğu sınanabilir olmalıdır.

• Araştırmamız hakkında temel bilgilere sahip olmamız gerekir, konuyu kendimizle uyumlu seçmeliyiz.

• Yaptığımız araştırmanın maliyeti karşılayabileceğimiz boyutta olmalıdır.

• Bilimsel araştırmamızın her aşaması etik kurallara uygun olmalıdır.

• Bizi araştırmaya iten soruna veya probleme doyurucu şekilde cevap vermesi gerekmektedir.

• Araştırma yaptığımız konunun sınırlarını iyi çizmemiz gerekir.

Bilimsel Araştırma Nasıl Yapılır?

Bilimsel araştırma süreci aşamalardan oluşur. Bir tez yazıyorsak danışman hocamızın bize rehberlik etmesi önümüzü bayağı aydınlatacaktır. Fakat onun dışında da kendi kendimize adım adım ilerleyebiliriz. 

• Araştırma Konunuzu Belirleyin

Konumuzu belirlerken bu araştırmayı neden yaptığımızı, problemimizin ne olduğunu sorgulamak işimize yarar. Sonuçta araştırmanın sebebi o sorulardır. Konumuzu belli bir alana kadar küçülttük diyelim, şimdi daha da özelleştirmemiz gerek. Bunun için geçmişteki o alanda yapılan çalışmalara dönün bakın. Neler araştırılmış, hangi yöntemler kullanılmış, hangi sonuçlara ulaşılmış bilgi edinin. Böylelikle daha önce araştırılan konuları sahanızdan elemiş olursunuz. Bolca kaynak taramalısınız, bu size konunuzla ilgili nelere erişebileceğinizi ve bu kaynakların yeterli olup olmadığını gösterir. Fazla kaynak konunuzun orijinalliğini zedeleyebilir, dengeyi iyi kurmak gerek.

Aynı zamanda konuyu seçerken ilgi alanımıza da hitap etmeliyiz. Çünkü bilimsel araştırma yapmak uzun bir süreç ve odaklanmamız için ilgimizi kaybetmemeliyiz. Eğer tezimizi, bilimsel araştırmamızı belli bir zaman diliminde bitirmemiz gerekiyorsa konuyu da o zaman dilimine uygun seçmeliyiz.

Dipnot olarak şunu da belirtelim; tez, yüksek lisans gibi bilimsel araştırmalar yaparken konu seçimini ilgili akademisyeninize onaylatmanız gerekir.

• Hipotezinizi Kurun

Hipotezin bilimsel araştırmamızın sınırlarını çizmede yardımcı olduğunu söylemiştik. Hipotezimizin doğruluğunu araştırırken veri toplama aşamamızı daha sistematik bir şekle sokabiliriz. Doğru bir hipotez için dört özellik gerekir; sınanabilir olması, bilimsel olması, çoğul olması ve anlaşılabilir olması. Buradaki çoğulluğu açacak olursak problemimiz tek hipotezden oluşacak diye bir kural yok. Konunun sınırlarıyla da bağlantılı olarak birden fazla hipotezimiz olabilir.

• Araştırmanızın Yöntemini Belirleyin

Bilimsel araştırmamızın yöntemini belirlemek için öncelikle yöntem türlerine ve anlamlarına bakmamız gerekir. Üç temel yöntemimiz mevcut; nicel, nitel ve karma yöntemler. Nicel araştırma yöntemimizi nesnelleştirebildiğimiz, sayısal olarak ifade edebildiğimiz, objektif olarak ortaya koyabildiğimiz olgularda kullanırız. Nitel araştırma ise daha çok açık uçlu cevaplar ve sözsel ifadeler aradığımız, fikirleri sorguladığımız dolayısıyla daha derin cevaplar aradığımız bir yöntemdir. Karma yöntem ise tahmin edildiği üzere araştırmanın bir bölümünde nitel bir bölümünde nicel yöntemlere yer verdiğimiz bir araştırma tekniğidir.

• Planınızı Hazırlayın

Plan yapmak günlük hayatımızda yaptığımız işlerde de etkisini gösterdiği üzere araştırma yaparken de başvurmamız gereken bir uygulama. Geçici bir plan hazırlığı sayesinde araştırmamızın nasıl seyrettiğini, neleri kapsadığını görür ve konumuzun sınırlarından taşmamamızı sağlarız. Bunu bir harita olarak görebiliriz. Geçici dememizin sebebi konuyu araştırıp verileri topladıkça planda da değişiklikler yapma olasılığımızın olmasıdır.

• Kaynaklarınızı ve Verilerinizi Toplayın

Daha önce de kaynak taraması yaptık, artık işe yarar tüm kaynakları toplama zamanı. Bu kaynakları internetten, makalelerden, kitaplardan, ansiklopedilerden, raporlardan, tezlerden ve daha nicesinden seçebiliriz. Hepsini bilgi süzgecimizden geçirdik artık sahaya iniyoruz. Araştırma yaparken bilgilerin güncelliğine her zaman dikkat ediyoruz.

Yapılan deneyleri incelerken de hala geçerli sonuçlar olup olmadığının takibini yapmalıyız. Ektiğimiz bilgilerin hasadını toplama zamanı. Veri toplama aşamamızda değişkenlerimizi, ölçümlerimizi, deneklerimizi kısacası araştırmamızın somut verilerine ulaşmak için kullanmamız gereken araç gereçlerimizi belirleriz. Bu süreç biraz uzun sürebilir, bu süre araştırmamızın konusuna ve örneklemine göre değişir.

• Verilerinizi Analiz Edin

Verilerimizi topladık, sıra analizinde. Analiz tekniklerine başvurarak elde ettiğimiz bulguların hipotezimizi veya araştırma problemimizi destekleyip desteklemediğine karar veririz. Bu analiz teknikleri araştırmamızın amacına göre değişkenlik göstererek parametrik olan veya parametrik olmayan şeklinde ikiye ayrılır. Verilerimizin analizini yaparken birçok uygulamadan da günümüz teknolojisi vasıtasıyla faydalanabiliyoruz.

• Elde Ettiğiniz Bulguları Raporlayın

Son aşamamızda artık araştırdığımız ve elde ettiğimiz tüm verileri belgelendiriyoruz. Bilimsel araştırmamızın amacına ve eriştirileceği kitleye de bağlı olarak raporumuzu hazırlarız. Örneğin bu bir tezse, genel tez kurallarına bağlı olarak her aşamayı kurallar dahilinde yazılı olarak belgeleriz. Raporlama aşamamızda yazım ve noktalama kurallarına azami dikkat etmemiz çoğu zaman önemlidir.

Bilimsel Araştırma ve Yazma Teknikleri Eğitimimize katılarak yazımızda öğrendiklerinizi pekiştirebilirsiniz.