Vardiya Ne Demek? Vardiyalı Çalışma Sistemleri
Vardiya Çalışma Özelliği | Yasal Düzenlemeler | Örnek Sektörler |
---|---|---|
24 saat boyunca iş akışının devam etmesi | İş Kanununun 63. maddesi | Turizm, özel güvenlik, sağlık hizmetleri |
Postalar halinde çalışma düzeni | 4857 Sayılı İş Kanunu | Üretim tesisleri, oteller, hastaneler |
Gece vardiyası | 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece vardiyası yasaktır | Tekstil fabrikaları, restoranlar, mağazalar |
En az üç vardiya planlaması | 24 saat boyunca iş akışının devamı için en az 3 vardiya olmalıdır | Otel, hastane, üretim tesisleri |
Vardiya değişiminde dinlenme süresi | İşçiler dinlendirilmeden 11 saatten fazla çalıştırılamaz | Oteller, restoranlar, hastaneler |
Vardiya sistemine uygun taşıma hizmeti | İşyeri sahipleri toplu taşıma kullanma zorunluluğu olan işçileri ve gece postasında çalışan kadın işçileri işyerlerine getirip götürmelidir | İnşaat şirketleri, oteller, üretim tesisleri |
Vardiya sistemi ve işçi sağlığı | İşverenler, işçilerin sağlık ve güvenlik risklerini düzenli aralıklarla kontrol etmelidir | Fabrikalar, inşaat şirketleri, oteller |
Kadın işçiler ve gece vardiyası | Gebelik ve emzirme dönemindeki kadın işçiler gece vardiyasında çalıştırılamazlar | Tüm sektörler |
Haftalık tatil süresi ve vardiya sistemi | İşçilere haftanın bir gününde 24 saatten daha az olmayacak şekilde hafta tatili verilmesi zorunludur | Tüm sektörler |
Vardiyalı çalışılan meslekler | İş sürecinin tüm gün boyunca sürmesini gerektiren sektörler | Turizm, güvenlik, sağlık gibi sektörler |
Günümüzde rekabetçi ekonomik koşulların giderek ağırlaşması nedeniyle bazı sektörlerde faaliyet gösteren firmalar mesailerini 24 saat sürdürmek durumundadır. Bu nedenle firmaların vardiyalı çalışma sistemlerini tercih etmeleri gerekmektedir. Bir işçi 24 saat boyunca kesintisiz bir şekilde çalışamayacağı için iş akışı birden fazla işçi tarafından devam ettirilmektedir. Bu iş akışını sağlayan çalışma planına ise vardiyalı çalışma denilmektedir.
Vardiya adı verilen sistemin yasal olarak ismi postalar halinde çalışmaktır. Buna göre vardiyalı çalışma, işin niteliği nedeniyle sürekli çalışılması gerektiği için, birbiri ardına postalar halinde işçi çalıştırılması veya nöbetler halinde işçi postaları çalıştırılması anlamına gelir. Vardiyalı çalışmanın en önemli özelliği 24 saat boyunca iş sürecinin devam etmesi ve işçilerin bu süre içerisinde postalar halinde çalıştırılmasıdır.
Bu süreç içerisinde gece çalışması ön plana çıkar. Çünkü işin devamlılığı için en az bir vardiyanın gece saatlerine rastlaması gerekmektedir. Gece vardiyası en geç 20.00 da başlayarak, en erken 06.00 da sona eren süreci ifade etmektedir. Gece vardiyasında çocuklar ve gençler çalıştırılamaz. Bazı sektörler hariç çalışma süresi 7,5 saati geçemez ve fazla mesai yaptırılamaz.
24 saat boyunca iş akışının devam ettiği işyerlerinde en az üç vardiya şeklinde planlama yapılması zorunludur. Turizm, özel güvenlik ve sağlık hizmetleri yürütülen sektörlerde ve bu sektörlere bağlı olarak faaliyet gösteren alt firmalarda 24 saatte iki posta olacak şekilde vardiyalı çalışma düzenlemesi yapılabilir.
İş Kanununda Vardiya Sistemi
Vardiyalı çalışma sistemi, 4857 sayılı İş Kanunu ile hukuksal zeminde düzenlenmiştir. Çalışma ve çalışma şartları, İş Kanununun 63. maddesinde “İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği’nde” belirlenmiştir. Bu yönetmeliğin 3. Maddesi çalışma süresini “işçinin çalıştırıldığı ve işte geçirdiği süreler” olarak düzenlemiştir. Bu düzenlemeler, vardiyalı çalışma sisteminin yani postalar halinde çalışma esaslarının yanında işçi ve işveren haklarını da belirlemiştir.
İş Kanunu’na göre;
İşverenler, posta sayılarını ve her postada görev alacak olan işçilerin işe başlama ve bitirme saatlerini, ad ve soyadlarını, ara dinlenme zamanlarını, hafta tatillerini düzenleyerek işyerinde işçiler tarafından kolayca görülüp, takip edilebilecek şekilde ilan etmekle yükümlüdür.
İş süreci nedeniyle sürekli çalıştıkları için, ardı ardına postalar halinde işçi çalıştırılan işyerlerinde, iş postası sayısı 24 saat içinde en az üç işçi olacak şekilde düzenlenir.
Saat 20.00 ile 06.00 arası çalışmalar gece çalışması olarak kabul edilir. Eğer çalışma süresinin yarıdan fazlası bu saatler arasına denk geliyorsa o posta gece çalışması kabul edilir.
Gece çalışmasına denk gelen saatlerde 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin çalıştırılması yasaktır.
Vardiyalı çalışma yürütülen işlerde, İş Kanununun 42,43 ve 70. maddelerinde öngörülen haller dışında gece postasında 7,5 saatten fazla işçi çalıştırılması yasaktır.
Gece ve gündüz sürekli şekilde devam eden işlerde, bir iş haftası boyunca gece çalıştırılan işçilerin, sonraki iş haftasında gündüz postasında çalıştırılmaları ve bu iş postalarının sürekli olarak birbirleri yerine değiştirilmeleri gerekir.
Vardiya değişiminde işçiler dinlendirilmeden 11 saatten fazla çalıştırılamaz.
Vardiyalı çalışma sisteminde işçilere, İş Kanununun 68. maddesinde belirlenen esaslara göre ara dinlenme verilir.
İşçilere haftanın bir gününde 24 saatten daha az olmayacak şekilde hafta tatili verilmesi zorunludur.
Postalar halinde çalışılan işlerde işverenler, postalar halinde çalışan işçilerin ad ve soyadlarını içeren listeleri Bakanlık tarafından talep edildiğinde sunmak üzere işyerlerinde bulundurmak zorundadır.
belediyelerin sınırları içerisinde veya dışında bulunan işyerlerinin sahipleri, posta değişim saatlerinde toplu taşıma kullanma zorunluluğu olan işçileri ve gece postalarında çalışan kadın işçileri, sağlayacakları ulaşım araçları ile ikametlerine en yakın yerden olacak şekilde işyerine getirip götürmek zorundadır.
Kadın işçilerin gece çalışma postalarında görev alabilmesi için, işe başlamadan önce, gece postasında çalışması için sakınca olmadığına ilişkin sağlık raporunun alınması gerekir.
İşverenler, iş süreci boyunca işçilerin, işyerinde maruz kalabileceği sağlık ve güvenlik risklerini de göz önünde bulundurarak, düzenli aralıklarla sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlar.
Kadın işçiler gebe olduklarının doktor raporu ile kanıtlandığı tarihten itibaren doğum gerçekleşene kadar, emziren kadın işçiler ise bir yıl boyunca gece postalarında çalıştırılamazlar. Bu süre anne ve çocuk sağlığı ile ilgili gereklilik nedeniyle işyeri hekimi tarafından verilen rapor ile 6 ay daha uzatılabilir.
Vardiyalı Çalışılan Meslekler
İş sürecinin tüm gün boyunca sürmesini gerektiren sektörlerde vardiyalı çalışma sistemleri kullanılmaktadır. Turizm, güvenlik, sağlık gibi sektörler vardiyalı çalışma sisteminin en çok kullanıldığı iş alanları olarak öne çıkmaktadır. Otellerde müşterilerin ihtiyaçları ile ilgili tüm gün boyunca hizmet verilmesi gerektiğinden resepsiyon görevlileri, kat görevlileri, bazı teknik personeller vardiyalı bir biçimde çalışarak hizmetin devamlılığını sağlamaktadır. Özel güvenlik hizmeti veren şirketlerde görev yapan kişiler, güvenliğin 24 saat boyunca sağlanması gerektiğinden gece ve gündüz boyunca vardiyalı bir şekilde değişerek çalışmaktadır.
Özel sektörlerde olduğu gibi vardiyalı çalışma sistemi ile görev yapan memurluklar da bulunmaktadır. Polisler, kamunun güvenliğini sağlayabilmek için vardiyalı çalışma sistemi ile çalışmaktadır. Aynı şekilde sağlık hizmetlerinin sürekli olarak sağlanabilmesi için doktorlar, hemşireler ve sağlık kurumlarında görev yapan diğer sağlık personelleri vardiyalı olarak çalışmaktadır. Özet olarak, vardiyalı çalışma sisteminin kullanıldığı meslekler, iş niteliklerine göre sürekli olarak faaliyet gösterilmesi gereken sektörlerin içinde bulunan mesleklerdir.
İkili Vardiya Sistemi
İkili vardiya sistemi ile çalışan işyerlerinde işçiler, ara dinlenmeler de dahil olmak üzere 12 saat çalışmaktadır. Bu sistemde haftada bir gün tatil kullanılması halinde haftanın diğer altı gününde fazladan mesai yapılması söz konusudur. Bu şekilde fazla çalışma yapılması nedeniyle işçilere her bir saatlik fazla çalışmanın karşılığı olarak saatlik ücretin yüzde elli fazlası olarak ödeme yapılması gerekir. İki vardiyalı çalışma sistemi bu nedenle işverenin mali yükünü arttırmaktadır.
İkili vardiya sisteminde 24 saat çalışıp 24 saat dinlenme ve 24 saat çalışıp 48 saat dinlenme esasına göre iki ayrı tür de bulunmaktadır. Bu tür sistemlerde işçinin çalışma süresi saatlerin toplamı olarak hesaplanır. Kanunda yer alan azami çalışma süresinin üzerine çıkan zaman dilimi fazla çalışma olarak değerlendirilir. İşçiye bu süreler üzerinden fazla çalışma ücreti ödenir.
Üçlü Vardiya Sistemi
Üçlü vardiya sisteminde işverenin daha fazla işçiye ihtiyacı olmaktadır. Bu nedenle personel, yemek, ulaşım gibi maliyetler daha fazla olacaktır. Ancak günde üç vardiya olarak 8 saat çalışan işçilerin, günde iki vardiya 12 saat olarak çalışan işçilere göre daha verimli çalışabilecekleri ortadadır. Üç vardiyalı çalışma sisteminde ara dinlenmelerle birlikte kanuna uygun olarak haftalık kırk beş saatten daha fazla çalışma yapılamamaktadır. Bu durumda işçilerin fazla mesai yapma ihtimalleri ortadan kalkarak fazla çalışma için ödeme yapılma gerekliliği oluşmayacaktır.
Dörtlü Vardiya Sistemi
Dörtlü vardiya sisteminde 24 saatlik iş sürecinde 4 işçi çalışacağı için günlük çalışma saati ara dinlenme süreleri de dahil olarak 6 saat olmaktadır. Dört vardiyalı çalışma sistemi haftalık çalışma süresi olan 45 saati doldurmamaktadır. Haftalık tatil izni yine bir gün olarak verilmektedir. İş süreci, vardiyalar günde dört defa değişerek bir iş için gün içinde dört işçinin görev alması ile yürütülür.
Diğer bir dörtlü vardiya sistemi, günde 8 saat çalışma ile birlikte 6 gün çalışılarak sonrasında 2 gün dinlenme yapılması ile sürdürülür. Üç vardiyalı işçilerin ikili dinlenme günlerinde 4. vardiya devreye girerek işin 24 saat boyunca devamlılığı sağlanır. Böylece her hafta tatil günleri bir gün sonrasına doğru değişmektedir.
Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo, Televizyon ve Sinema bölümünden mezun oldum. Eğitimime devam ederken, bir televizyon kanalında canlı yayın kameramanı olarak görev yaptım. Çeşitli kısa film projelerinde farklı görevlerde bulundum. Enstitü’den aldığım online içerik editörlüğü eğitiminden sonra yazarlık yapmaya başladım.