Osmanlı Türkçesi Alfabesi
Harf | Kökeni | Kullanımı ve Anlamı |
---|---|---|
Elif ﺍ | Arap alfabesi | Hem ince hem de kalın şekilde okunabilir. A, e veya a ve e arasında bir sese karşılık gelir. |
Be ب | Arap alfabesi | B sesine karşılık gelir. |
Pe ﭖ | Fars alfabesi | Sadece Türkçe ve Farsça kelimelerde kullanılır. P sesine karşılık gelir. |
Te ت | Arap alfabesi | İnce seslilerle birlikte kullanılır. T sesine karşılık gelir. |
Se ث | Arap alfabesi | Sadece Arapça sözcüklerde bulunur. Peltek bir s sesine karşılık gelir. |
Cim ج | Arap alfabesi | Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılabilir. C sesine karşılık gelir. |
Çe/Çim ﭺ | Fars alfabesi | Sadece Farsça ve Türkçe kelimelerde kullanılır. Ç sesine karşılık gelir. |
Ha ح | Arap alfabesi | Sadece Arapça kelimelerde kullanılır. H sesine karşılık gelir. |
Hı خ | Arap alfabesi | Sadece kalın seslilerle birlikte kullanılır. Gırtlaktan çıkan h sesine karşılık gelir. |
Dal د | Arap alfabesi | Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılır. D sesine karşılık gelir. |
Osmanlı devletinin kendi coğrafi sınırları içinde kullanmış olduğu alfabeye Osmanlı Türkçesi alfabesi denir. Bu alfabe için Arap alfabesindeki 28 harf alınarak Fars alfabesinden eklemeler yapılmıştır. Bunun sonucunda toplamda 36 harflik bir Osmanlı Türkçesi alfabesi oluşturulmuştur. Ancak bazı harflerin karşılıkları yoktur ya da harflerin birleşimi şeklinde oluşturulmuştur. Bu nedenle 34 harf sayılması daha doğru olur.
Osmanlı Türkçesi alfabesinde esre, ötre, üstün gibi harekeler olmadığı için kelimenin okunuşunu cümleye ya da metne göre çıkarmak gerekir. Bu da okumayı zorlaştırır. Hatta bu yüzden pek çok kez karışıklık çıkmıştır. Aynı kelime farklı yazarlar tarafından farklı bir şekilde telaffuz edilmiştir. Şimdi gelin alfabedeki harfleri tanıyalım.
Osmanlı Türkçesi Harfleri
Osmanlı Türkçesinde kelimeler sağdan sola doğru yazılır. Osmanlı Türkçesini öğrenebilmenin başlangıç adımı alfabeyi ve harflerin özelliklerini öğrenmekten geçer. Başlangıç seviyesi, orta seviye ve ileri seviye olarak öğrenilir. Başlangıç seviyesinde temel harfler tanınarak basit kelimeler okuyup yazılabilir. Orta seviyede biraz daha metin okuma ve anlama yapılır. İleri seviye ise mezar taşı, kitabe, ferman ve mektup okumak içindir. Farklı yazı stillerini zorlanmadan okuyabilmek için ileri seviye öğrenmek gerekir.
Osmanlı Türkçesi günümüzde seçmeli ders olarak sosyal bilimler liselerinde, imam hatip liselerinde ve ortaokullarda gösterilir. Ancak buralarda gösterilenler genellikle basit ve orta seviyedir. Eğitimin amacı gençlerin eski metinleri okuyup anlayarak kültürel mirasa sahip çıkmalarını sağlamaktır. Türk dili ve edebiyatı bölümü, Türk dili ve edebiyatı öğretmenliği bölümü, Türkçe öğretmenliği bölümü, tarih bölümü, tarih öğretmenliği bölümü ve sanat tarihi bölümünde Osmanlı Türkçesi zorunlu ders olarak okutulur. Pek çok kurumda da Osmanlı Türkçesi eğitimi verilmektedir.
Osmanlı Türkçesine ilgisi olanlar ve kişisel gelişimine katkıda bulunmak isteyenler bu eğitimlere katılarak hem Osmanlı Türkçesi okuyup yazmayı öğrenebilir hem de bu alanda sertifika sahibi olabilirler. Osmanlı Türkçesi harflerine geler olarak değinecek olursak alfabedeki pe, çim, gef, nef ve je harfleri Farsçadan alınmıştır. Kalan harfler Arap alfabesine aittir. Sesli harfler ve harekelerin yerine vav و, elif ﺍ , he ه ve ye ی harfleri kullanılmıştır.
Arap harflerinin bazıları kelimenin başında, ortasında ya da sonunda kullanıldığında farklı şekillerde kullanılır. Alfabedeki harfler bitişen ve bitişmeyen harfler olarak ikiye ayrılır. Elif ﺍ, dal د , zel ذ, ra ر, ze ز je ﮊ ve vav و sesleri kendinden önceki harfe bitiştirilmeden yazılır. Kalan harfler kendinden önceki harfe bitişebilir. Sözcükler yazılırken genellikle kalın seslilerle ve ince seslilerle farklı sessiz harfler kullanılır. Arapça ve Farsça sözcüklerde uzun ünlüler yazıda gösterilirken kısa ünlüler gösterilmez. Türkçe sözcüklerde ise e harfinin dışındaki bütün ünlüler gösterilir. Osmanlı Türkçesi harfleri el yazısında ve matbu yazıda farklılık gösterebilir. Kullanılan yazı tarzı da harflerin okunuşunu etkiler.
Osmanlı Türkçesi Alfabesinin Özellikleri
ﺍ – Elif: Arap alfabesine aittir. Hem ince hem de kalın şekilde okunabilir. Bazen a, bazen e bazen de a ve e arasında bir sese karşılık gelir. Türkçe sözcükler için sözcük başında e sesini, sözcüğün içinde a sesini karşılar.
ب – Be: Arap alfabesine aittir. B sesine karşılık gelir.
ﭖ – Pe: Fars alfabesine aittir. Arapçada bulunmaz. Bu nedenle Osmanlı Türkçesinde sadece Türkçe ve Farsça kelimelerde kullanılır. P sesine karşılık gelir.
ت – Te: Arap alfabesine aittir. İnce seslilerle birlikte kullanılır. T sesine karşılık gelir.
ث – Se: Arap alfabesine aittir. Sadece Arapça sözcüklerde bulunur. Peltek bir s sesine karşılık gelir.
ج – Cim: Arap alfabesine aittir. Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılabilir. C sesine karşılık gelir.
ﭺ – Çe/Çim: Fars alfabesine aittir. Sadece Farsça ve Türkçe Kelimelerde kullanılır. Ç sesine karşılık gelir.
ح – Ha: Arap alfabesinden alınmıştır. Sadece Arapça kelimelerde kullanılır. H sesine karşılık gelir.
خ – Hı: Arap alfabesinden alınmıştır. Sadece kalın seslilerle birlikte kullanılır. Gırtlaktan çıkan h sesine karşılık gelir. İnce karşılığı he harfidir.
د – Dal: Arap alfabesinden gelir. Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılır. D sesine karşılık gelir.
ذ – Zel: Arap alfabesine aittir. Sadece Arapça kelimelerde bulunur. Z sesine karşılık gelir.
ر – Ra: Arap alfabesine aittir. Kalın karakterli bir harf olmasına rağmen ince seslilerde kullanımı da görülebilir. R sesine karşılık gelir.
ز – Ze: Arap alfabesinden alınmıştır. Hem kalın hem de ince ünlülerle birlikte kullanılır. Zsesine karşılık gelir.
ﮊ – Je: Fars alfabesine aittir. Türkçe ve Farsça kelimelerde kullanılır. J sesi verir. Hem kalın hem ince seslilerle birlikte kullanılır.
س – Sin: Arap alfabesine aittir. İnce seslilerle birlikte kullanılır. S sesi verir. Kalın karşılığı sad harfidir.
ش – Şın: Arap alfabesinden alınmıştır. Hem kalın hem ince seslilerle birlikte kullanılabilir. Ş sesine karşılık gelir.
ص – Sad: Arap alfabesinden gelmiştir. Kalın seslilerle birlikte kullanılır. İnce hali sin harfidir. S sesine karşılık gelir.
ض – Dad: Arap alfabesinden alınmıştır. Bazen d bazen de z seslerinin yerine kullanılır.
ط – Tı: Arap alfabesinden alınmıştır. Kalın seslilerle birlikte kullanılır. T ve d seslerine karşılık gelir. İnce karşılıkları ise te ve dal harfleridir.
ظ – Zı: Arap alfabesine aittir. Z sesine karşılık gelir.
ع – Ayın: Arap alfabesinden gelir. Türkçe karşılığı yoktur. Genellikle a ve i sesleriyle birlikte okunur. Yazılırken kesme işareti ile gösterilir.
غ – Ğayn: Kalın seslilerle kullanılır. G ve ğ seslerine karşılık gelir. Arap alfabesine aittir.
ف – Fe: Arap alfabesine aittir. F sesine karşılık gelir. Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılır.
ق – Gaf/Kaf: Kalın seslilerle birlikte kullanılır. K sesine karşılık gelir. İnce karşılığı kef’tir. Arap alfabesine aittir.
ك – Kef: K sesine karşılık gelir. İnce seslilerle birlikte kullanılır. Arap alfabesine aittir.
ﮒ – Gef veya Kaf-i farisi: Sadece Türkçe ve Farsça kelimelerde kullanılır. G ve ğ seslerine karşılık gelir.
ﯓ – Kaf-i Nuni veya Nef: Sadece Türklere aittir. Farsça ve Arapçada karşılığı yoktur. Genizden gelen bir n sesine karşılık gelir. Nazal n olarak da bilinir.
ل – Lam: Hem kalın hem ince seslilerle birlikte kullanılır. L sesine karşılık gelir. Arap alfabesine aittir.
م – Mim: Arap alfabesinden gelmiştir. Hem kalın hem de ince seslilerle birlikte kullanılır. M sesine karşılık gelir.
ن – Nun: Arap alfabesinden gelmiştir. N sesine karşılık gelir. Hem ince hem de kalın seslilerle birlikte kullanılır.
و – Vav: Arap alfabesine aittir. Hem kalın hem ince olarak kullanılır. V sesine karşılık gelir. Sesli harf olarak da kullanılır. Sesli harf olduğu durumlarda o,ö,u,ü seslerine karşılık gelir.
هـ – He: H sesine karşılık gelir. İnce seslilerle birlikte kullanılır. Kalın karşılığı hı’dır. Sesli harf olarak da kullanılır. Bu durumda a ve e seslerine karşılık gelir.
ﻻ – Lamelif: Lam ve elifin birleşmesiyle oluşmuştur. La sesine karşılık gelir.
ی –Ye: Hem kalın hem ince seslilerle birlikte kullanılır. Y sesine karşılık gelir. Sesli harf olarak da kullanılır. Sesli olarak ı ve i seslerine karşılık gelir.
Selçuk Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nden 2015 yılında mezun oldu. Mezun olduktan sonra çeşitli okullarda edebiyat öğretmeni olarak çalışan Akyüz, pandemi sürecinde İstanbul İşletme Enstitüsü'nde çeşitli eğitimler aldı. Aldığı bazı eğitimler sonucunda ajanslarda içerik üretmeye başladı. Edebiyat, eğitim, sağlık ve dekorasyon gibi konularda yazılar yazmakta.