Milli Gelirin MONIAC Hali

Halk arasında en çok ‘ekonomi’ olarak bilinen’ iktisat’, ülkemizde ve dünyada önemini yitirmeyen, göz ardı edilemeyen bir unsur olma özelliğini koruyor.

İktisat; kıt kaynaklarla sonsuz ihtiyaçlar arasında nasıl geçim yapılacağını dert edinen bir bilim dalıdır.

Üniversitede Kamu Maliyesi dersi alırken hocamız bize ekonomi haberlerinin daha çok izlenilmesi için neler yapılabileceğini sormuştu. Bu soruya net bir şey diyemedik. Biz iktisat dersinin eğitimini aldığımız halde ekonomik verileri yorumlamakta sıkıntı çekiyorduk. Gerçekten iktisadı herkesçe anlaşılabilir kılmak mümkün müydü? İzlediğimiz haberlerde bile ekonomi kanallarına denk gelince sıkılıp o kanalı değiştirme eğiliminde olmuyor muyuz?

İktisadı etkileyen birçok değişken unsurun varlığı, bu bilimi öğrenmede sıkıntı oluşturuyor. Bütün değişkenlerin soyut olması akılda kalıcı olmayı engelleyen tek şey.

Bazı şeyleri insan, zihninde somutlaştırınca daha iyi anlamıyor mu? Ünlü iktisatçı A.W.Phillips de öyle düşünmüş olmalı ki bu değişkenleri somutlaştırıp GSMH hesaplayan bir makine icat ederek karşımıza çıkıyor.

Gayri Safi Milli Hasıla(GSMH); bir ülkenin vatandaşlarının sabit(veri) bir yıl için ürettikleri toplam mal ve hizmetlerin, belli bir para birimi karşılığındaki değerinin toplamıdır.

1950’lerde Milli Geliri Hesaplayan Makine: MONIAC

1949 yılında Yeni Zelandalı iktisatçı A.William Phillips tarafından Phillips Makinesi olarak da bilinen ve yurtiçi para akışını modelleyen MONIAC’ı (Monetary National Income Analog Computer) icat eder. Phillips, bu makine ile iktisadi değişkenlerde meydana gelen değişikliklerin, sistemde yarattığı etkileri, iktisatçı olmayanların da anlayacağı şekilde sunmayı amaçlar.

Phillips, daha çok iktisat literatürüne kazandırdığı, işsizlik ve enflasyon arasındaki ilişkiyi modelleyen Phillips Eğrisi analiziyle bilinir.

MONIAC Türkiye’de

1950’li yıllarda Prof. Dr. Besim Üstünel, MONIAC ile LSE’de doktora eğitimini gördüğü yıllarda tanışır, makinenin bir örneğinin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirilmesini sağlar. Üniversitede öğretim üyesi olarak bulunduğu yıllarda derslerinde kullanır ve Türkiye’de ilk kez somutlaştırılarak iktisat eğitimi verilir.

Makineleşen Milli Gelir

MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir sistem olarak kurgulanmıştır.

Makine çalıştırıldığında, renkli su şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşır. Bu tanklarla ;

• Hanehalkı

• Firmalar

• Devlet

• İhracat

• İthalat kesimleri gösterilir.

Makinede bulunan makaralar ve ayarlanabilir metal uzantılar, su seviyesinin ve akışının düzenlenmesine yardımcı olmuştur. Böylece döviz kuru, faiz ve vergi oranlarının sisteme girmesini olanaklı kılmıştır. Bu kesimlerin iktisadi kararları ve faaliyetleri, suyun makineyi dolaşımı sırasında izlenebilir, gelir harcama akımından sızıntılar ve akıma katkılar olarak da ayrıştırılabilmektedir. Makine, değişkenlerden biri değiştiğinde ilgili denklemleri eşzamanlı çözüp sistemi yeni bir dengeye taşıyabilecek özelliklere sahiptir.

Sonuç olarak; MONIAC, iktisat politikalarının ekonomi üzerindeki etkisini izlemeyi ve farklı iktisadi kuramların kavramasını kolaylaştırmıştır.

Yıllar Sonra Diriliş

Ben bu makinenin varlığından 2010 yılında haberdar oldum. Üniversitede İngilizce hazırlıkta eğitmenimizle muhabbet ederken İktisat Fakültesi öğrencisi olduğumuz için Londra Bilim Müzesinde sergilenen MONIAC adlı GSMH hesaplayan bir makineden bahsetti. Bu makinenin bir örneği zamanında üniversitemize hediye edilmiş. İktisat derslerinin vazgeçilmez parçasıymış. Sonrası malum bozulmuş ve depoya kaldırılmış. Böyle bir makinenin bozuk olması, hele ki tamir edemiyor olmamız beni çok üzmüştü. Kimi üzmezdi ki?

Makinenin durumuna üzülen tek ben değilmişim ki yıllar sonra 2017’de Türkiye İş Bankası desteğiyle ile İstanbul Üniversitesinde Uzman Fizikçi Adem Soylamış tarafından unutulmuş hazine MONIAC, tamir edilerek tekrar işler hale getirilmiş.

İktisat Fakültesi’nde bulunan MONIAC, şu an Dünya’da çalışır halde bulunan dört MONIAC’tan biridir.

Ayrıca MONİAC;

• Ford Otomotiv Fabrikası(ABD)

• Londra Bilim Müzesi(İngiltere)

• Melbourne Üniversitesi(Avusturalya)

• Leeds Üniversitesi(İngiltere)

• Rotterdam Üniversitesi(Hollanda)

• Cambridge Üniversitesi(İngiltere)

• Yeni Zelanda Merkez Bankası(Yeni Zelanda)

• İstanbul Üniversitesi’nin de aralarında olduğu 13 kurum ve üniversitede makinenin değişik versiyonlarının bulunduğu biliniyor.

MONIAC şu an İktisat Fakültesi Dekanlık katında ziyaretçilerini bekliyor ve İstanbul’a yolumun düştüğü zamanı o ziyaretçilerden olacağımı umuyorum.

Eğitimde Matletik MONIAC Simülasyonu

Ekonominin dinamik işleyişini kolay ve grafiksel olarak açıklamayı amaçlayan MONIAC, makroekonomik sistemi farklı bilgi düzeyine sahip insanlara açıklamadaki üstünlüğü, bir eğitim aracı olarak da kullanılmasını sağlıyor.

İktisat Fakültesi, MONIAC’ı iktisat eğitiminde yeni eğitim-öğretim teknolojilerinin kullanımı için de bir adım olarak gördüğünden bu teknolojilerin adaptasyonu için yeni projelerin gelişimini desteklemektedir.

Matletik Moniac, ünlü iktisatçı Phillips'in icat ettiği ve açılımı Milli Gelir Hesaplama Makinesi (Monetary National Income Analog Computer) olan eğitim aracının kapsamlı bir simülasyon programıdır.

Tahminen makinenin tek ve ağır olması sebepleriyle etkin olarak kullanılamayacağından eğitimde verimliliği sağlamak için MONIAC simülasyonu bir ihtiyaç haline dönüşmüş. Bu sebeple de MONIAC simülasyonu, İstanbul Üniversitesi Teknokent bünyesinde yer alan Matletik firması tarafından makinenin işleyişini baz alan simülasyon programı oluşturulmuş.

MONİAC simülasyonu gelecekte;

• Daha fazla kurum ve üniversite tarafından kullanımı yaygınlaştırılabilir.

• Ülke için yapılan ekonomik verilerin doğruluğunu somutlaştırıp analiz yapabilme imkanı tanıyabilir.

• İktisada ilgisi olan kişilerin veya üniversite öğrencilerinin iktisadı öğrenmesine yardımcı olabilir.

• Çeşitli benzer makineler yapımı için ilham olabilir.

Bozulmuş ve unutulmuş bir makinenin böylesine küllerinden doğması ve hatta simülasyonunun yapılması, ülkemiz için umut verici olsa gerek.

Gelecek; ülkemizin ekonomisi için güzel sürprizler saklıyor. Sizce de öyle değil mi?

MONIAC Ne Zaman İcat Edildi?

1949 yılında Yeni Zelandalı iktisatçı A.William Phillips tarafından Phillips Makinesi olarak da bilinen ve yurtiçi para akışını modelleyen MONIAC’ı (Monetary National Income Analog Computer) icat eder. 

MONIAC Türkiye’de Ne Zaman Kullanılır?

1950’li yıllarda Prof. Dr. Besim Üstünel, MONIAC ile LSE’de doktora eğitimini gördüğü yıllarda tanışır, makinenin bir örneğinin İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi’ne getirilmesini sağlar. Üniversitede öğretim üyesi olarak bulunduğu yıllarda derslerinde kullanır ve Türkiye’de ilk kez somutlaştırılarak iktisat eğitimi verilir.

MONIAC Nasıldır?

MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler yoluyla pompalandığı bir sistem olarak kurgulanmıştır. Makine çalıştırıldığında, renkli su şeffaf borulardan geçerek tanklara ulaşır. Bu tanklarla; hanehalkı, firmalar, devlet, ihracat ve ithalat kesimleri gösterilir.