Hakem Nedir? Ne İş Yapar? Nasıl Olunur?
Hakemlik Kategorileri | Hakemliğin Görevleri | Hakem Olma Şartları |
---|---|---|
Aday Hakem | Maçı yardımcı hakemlerle iletişim halinde yönetir. | Futbol kurallarını iyi bilmek, tarafsız olmak ve belirlenen sınavları geçmek gereklidir. |
İl Hakemi | Maçın süresini ve ilave dakikaları belirler. | Futbol oyun kuralları ve hakemlik ilke ve kurallarına hakim olmak gereklidir. |
Bölgesel Hakem | Maç sırasındaki yaşanan bütün olayları raporlaştırır ve ilgili kurula sunar. | Fiziksel testlerin yanı sıra yazılı hakemlik sınavından geçer not almak gerekir. |
Bölgesel Yardımcı Hakem | Maç öncesinde gerekli incelemeleri yapar. | Bu aşamada belirlenen minimum yaş limitine uygun olmak ve sağlık sorunlarının bulunmaması gerekir. |
C Klasman Yardımcı Hakemi | Faul, taç, ofsayt gibi gerekli durumlarda oyunu durdurur. | Kendi ilindeki hakemlik derneği tarafından başvurunun kabul edilmesi gerekmektedir. |
B Klasman Yardımcı Hakemi | Kurallara uymayan futbolcuyu sarı ve kırmızı kartla cezalandırır. | Bu seviyede hakem olabilmek için bir süre C Klasman Yardımcı Hakemi olarak faaliyet gösterilmiş olması gerekmektedir. |
A Klasman Yardımcı Hakemi | Futbolcular dışında teknik direktör ve ekipten kişileri de cezalandırma ve tribünü çıkarma yetkisi vardır. | B Klasman Yardımcı Hakem olarak belirli bir süre faaliyet göstermiş olmak ve başarılı notlar almak gerekmektedir. |
Süper Lig Yardımcı Hakemi | Maçı tatil etme hakkına sahip olabilir. | Üst düzey futbol bilgisine sahip olmak veıkı bir fiziki yeterliliğe sahip olmak gerekmektedir. |
Süper Lig Hakemi | Hakemin göremediği faul, taç, aut ve köşe vuruşu gibi durumları orta hakeme bildirir. | İngilizce dil becerisine sahip olmak gerekmektedir. |
FIFA Hakemi | Maçın tüm sürecini yönetir ve resmi bir otorite olarak hareket eder. | Üst düzey hakemlik deneyimine sahip olmak ve belirli yaşın üzerinde olmamak gerekmektedir. |
Hakem kelimesi akla ilk olarak sporu getirse de farklı anlamları mevcut. Farklı mecralarda da hakeme ihtiyaç duyuluyor. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde hakemle ilgili; “karar verme yetkisi olan kimse, tarafların anlaşmazlığın çözen kimse, bir konuda uzman olan kimse ve spor karşılaşmasını kurallarına göre yöneten kimse” gibi farklı tanımlar yer alıyor.
Yazıda işleyeceğimiz de spor müsabakasıyla ilgili olan hakemlik. Futbol, basketbol, voleybol, su topu ve güreş gibi hem profesyonel hem de amatör spor dallarını hakemler yönetir. Peki, hakem nedir? Hakem ne iş yapar? Hakem nasıl olunur? Soruların cevaplarını yazının devamında bulabilirsiniz.
Hakem denilince aklına ilk futbol gelenler el kaldırsın da sayımızı görelim. Haksız da sayılmayız hani. Taraftarı olduğumuz takım, hakemler yüzünden çok maç kaybetmiştir. Hakem güzel oyunun önüne geçmiştir. Bazı maçların hakemlerini yıllar geçse de unutmayız. Bu sebeplerle de “hakem eşittir futbol” düşüncesinde olmamız gayet hoş karşılanmalı.
Hakem denilince aklımıza ilk gelen futbol olsa da sadece futbol hakemi yok. Kelime farklı mecralarda ve farklı anlamlarda kullanılıyor. Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde de birden fazla tanımı yer alıyor. Dilimize Arapçadan geçen kelimelerden biri olan hakem sözcüğünün ilk tanımı; taraflar arasındaki anlaşmazlığı çözmek için seçilen kişi. Bir diğer tanım belirli konudan iyi anlayan kimse. Üçüncü tanım; seçme, karar yetkisi bulunan kimse. Son tanım ise karşılaşmaları, kurallara göre tarafsız yöneten kimse.
Bu yazının konusu da son tanım. Yani karşılaşmaları kurallara göre yöneten kimse, hakem. Peki hakem kimdir? Hakem, herhangi bir spor müsabakasını belirlenen kurallara göre yöneten kişidir. Tarafsızdır. Aklımıza ilk gelen futbol hakemi olsa da basketbol ve voleybolun yanı sıra amatör sporları yöneten hakemler vardır.
Hakem Nedir?
“Hakem nedir?” sorusunun cevabını taraftarları peşinden sürükleyen spor dalı üzerinden; futbol üzerinden cevaplayalım. Hakem; bir futbol müsabakasını, yetkili kurulların (FİFA; UEFA) belirlediği kurallara göre yöneten kişidir. Bir futbol müsabakasında 4 hakem bulunur. Orta hakem, yardımcı hakem ve 4. Hakem. Maçı yöneten kişi orta hakemdir. Diğer hakemler maç boyunca orta hakeme yardımcı olur. Şampiyonlar Ligi, Avrupa Ligi ve Süper Lig maçlarından hakemlere aşina olsak da il hakemi, bölge hakemi ve klasman hakemler de vardır.
Müsabakanın sorumluluğu hakemdedir. Bu sebeple de liderlik özelliklerine sahip olması, etkili iletişim kurması önemlidir. Yabancı dil bilmeleri; özellikle İngilizce elzemdir.
İlgili eğitim: Etkili Liderlik Eğitimi
Kadın hakemleri de unutmamak gerekir. Burada bir yazı hatırlatması da yapmak istiyorum. Futbolda adından söz ettiren kadın hakemlerle ilgili bilgileri “Türkiye’nin İlk Kadın Hakemleri” başlıklı yazımızdan okuyabilirsiniz. Hatırlatmanın ardından dönelim konumuza: Türkiye Futbol Federasyonu’nun (TFF) sitesinde yer alan bilgilere göre hakemlik mesleğinin alt kategorileri şöyledir:
Aday Hakem,
İl Hakemi,
Bölgesel Hakem,
Bölgesel Yardımcı Hakem,
C Klasman Yardımcı Hakemi,
B Klasman Yardımcı Hakemi,
A Klasman Yardımcı Hakemi,
Süper Lig Yardımcı Hakemi,
Süper Lig Hakemi,
FIFA Yardımcı Hakemi,
Kadın Bölgesel Yardımcı Hakemi,
Kadın Bölgesel Hakemi,
FIFA Kadın Yardımcı Hakemi,
FIFA Kadın Hakemi,
İl Futsal Hakemi,
Klasman Futsal Hakemi,
FIFA Futsal Hakemi,
İl Plaj Futbolu Hakemi,
Klasman Plaj Futbolu Hakemi,
FIFA Plaj Futbolu Hakemi.
Hakem Ne İş Yapar?
Hakem; Süper Lig, 1.Lig, 2. Lig, 3 Lig ve Amatör Lig fark etmeksizin oynanan maçı futbol kurallarına göre yönetir. Görevlerini sıralamak gerekirse;
Maçı yardımcı hakemlerle iletişim halinde yönetir.
Maçın süresini ve ilave dakikaları belirler.
Maç sırasındaki yaşanan bütün olayları raporlaştırır ve ilgili kurula sunar.
Maç öncesinde gerekli incelemeleri yapar.
Faul, taç, ofsayt gibi gerekli durumlarda oyunu durdurur.
Kurallara uymayan futbolcuyu sarı ve kırmızı kartla cezalandırır.
Futbolcular dışında sporla bağdaşmayan davranışlar sergileyen teknik direktör ve teknik ekipten kişileri de cezalandırma ve tribünü çıkarma yetkisi vardır.
Maç başlamadan oynamaya aykırı durumlar oluştuğu takdirde, hava şartları ve sporcu kavgaları gibi maçı başlatmama hakkına sahiptir.
Oyun esnasında çıkan olayların büyümesi sebebiyle maçı tatil edebilir.
Yardımcı hakemler hakemin yönetimindedir. Görevleri de maçı kurallara göre oynatması konusunda orta hakeme yardımcı olmaktır. Ofsayt ve topun kale çizgisini geçip geçmediği gibi durumlarda orta hakemi uyarabilir. Hakemin göremediği faul, taç, aut ve köşe vuruşu gibi durumları orta hakeme bildirir.
Hakem Nasıl Olunur?
Hakemlik mesleği futbol aşığı pek çok gencin hayallerini süslüyor olabilir. Neden olmasın; ilerde yeni Cüneyt Çakırlar çıkabilir. Peki, hakem olmak için neler yapılır. Bütün dallarla ilgili bilgi paylaşmak elbette mümkün değil. En popüler olanları hakkında bilgi vermeye çalışacağım. Yani futbol hakemi nasıl olunur?” ve “Basketbol hakemi nasıl olunur” sorularına cevaplar bulacağım. Önce genel bilgilerle başlayalım.
Hakemlikle ilgili karar verilmesi gereken önemli konu bu işi profesyonel olarak mı yoksa amatör olarak mı yapılmak istendiğidir. Profesyonel olarak yapmak isteyenler bütün zamanını ve emeğini hakemliğe vermelidir. Sonunda da Süper Lig’de düdük çalmaya kadar yükselebilir. Amatör olarak ise il hakemi olunur ve asıl mesleğin yanı sıra hakemliğe de devam edilir.
Futbolu, basketbolu ve dahi diğer spor dallarını yöneten federasyonlar vardır. Hakem olabilmenin şartlarını da bu federasyonlar belirler. İstedikleri özellikler farklılık gösterebilir. Hem futbol hem basketbolu incelediğimizde ortak noktalar da bulunur. Önce onlara değinelim.
Bu ortak özelliklerin ilki “Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak.” Bu şart medyada sıklıkla tartışılan “yabancı hakem” konusunu da aklıma getirdi ancak konumuzdan sapmayalım. Adli sicil kaydının temiz olması ve en az 16 yaşında olmak. Sağlık raporu almak. Hakemlik için yazılı olan ilk şartlar bunlar. Şimdi detaylara gelelim ve futbol ile başlayalım.
Futbol Hakemi Nasıl Olunur?
Futbol günümüzde dünyanın en büyük endüstrilerinden biri haline gelmiş olsa da hakemliğe ilk başlandığında para kazanmak mümkün değildir. Tahminim odur ki pek çok genç de hakemliğe futbola olan aşkı yüzünden başlamak ister. Belki de futbolcu olmak istemiştir ancak ailesinden izin çıkmamıştır. Hakemlik hayaliyle hem aşkına yani futbola yakın olacaktır hem de meslek sahibi..
Futbol hakemi olabilmek için başvuruyla ilgili 2 yol izlenebilir. İlk yöntem Anadolu Üniversitesi’nin açacağı sertifika programıdır. Üniversitenin “Futbol Hakemliği Sertifika Programı” takip edilmelidir. Belli aralıklarla kurs açılır. Pek tabi, kursa katılmanın da şartları vardır: 30 yaşını aşmamış olmak, 18 yaşından büyük ve en az lise mezunu olmak. Program online eğitimdir. Yaklaşık 2 ay sürer, eğitimler ve sınavlar yani bütün süreç internet üzerinden yapılır. Kursun sonunda “Aday Hakem Sertifikası” alınır ve bu sertifika ile İl Hakem Kuruluna başvurulur. Yapılan koşu testlerinden aday hakem unvanıyla hakemliğe başlanır.
Diğer yöntem ise bulunulan şehirdeki İl Hakem Kurulu’nun açtığı Aday Hakem Kursuna katılmaktır. Bu kursa katılmanın da ön koşulları vardır. 28 yaşından büyük 16 yaşından küçük olmamak. Ayrıca en az lise mezuniyeti ya da öğrenciliği de istenen şartlar arasındadır. Kurs sonunda hem yazılı hem de atletik test yapılır. Başarılı olanlar yine aday hakem unvanıyla hakemliğe başlar.
Aday hakemlikten sonra önemli bir arama daha var. 3 yıl içinde mutlaka il hakemliğine yükselmek. Eğer bu başarılamazsa hakemlik sona erer. Kursları tamamlayıp atletik testi de geçtikten sonra istenen evraklar yine vardır. Bu evrakları yazmayacağım. Federasyonun sitesinden ya da il hakem kurullarından öğrenilebilir.
Basketbol Hakemi Nasıl Olunur?
basketbol hakemi olmak yani 12 dev adamın maçlarını yönetebilmek için başvuru adresi gençlik ve spor i̇l müdürlüğü’dür. müdürlüğün ilgili biriminde başvurunun ardından kursun açılmasını beklemek gerekir. basketbol hakemliği kursu 3-4 gün sürer. son gününde 1 saattik yazılı sınav yapılır. bu sınavda başarılı olmak için %70 barajını aşmak gerekir. bulunan müdürlükten basketbol hakemi olmak için başvurunuzu gerçekleştirebilirsiniz. sınavı başarıyla tamamlayan adaylar basketbol masa aday hakemi olur. buradaki önemli nokta şehrinizdeki gençlik ve spor i̇l müdürlüğü basketbol hakemliği kursu düzenlemiyor olabilir. bu durumda çevre şehirlerdeki müdürlüklerle irtibata geçmek gerekir.
Basketbol hakemliğinin futbol hakemliğine göre daha zorlu süreç içerdiği söylenir. Çünkü basketbol elit bir spordur ve daha fazla kural içerir. Bu sebeple de hakemin sorumluluk ve görevleri ağırdır, özetle stresli bir iştir.
Hakem Maaşları
Hakemlerin maaşlarına değinmeden önce hakemlik mesleğinin ilk dönemlerinde para kazanmanın yok denecek kadar küçük bir ihtimal olduğunu belirtmek gerekir. Hakemlikten para kazanmanın ilk şartı da klasman seviyesine yükselmek. Burada hakem klasmanlarını da sıralamak gerekir. TFF’nin sitesinde yer alan klasman sıralamasını üstten aşağıya doğru yapalım:
Süper Lig,
A Klasman,
B Klasman,
C Klasman,
Bölgesel Hakem,
İl Hakemi,
Aday Hakem.
Üst klasman yardımcı hakem maaşları 20000 ile 29000 TL arasında,
Klasman hakemlerinin maaşları 17500 TL ile 24000 TL arasında,
İl hakemlerinin maaşları ya da maç başı ücretleri ise cüzi miktarda. Bu sebepledir ki; genellikle il hakemliği var olan mesleğin yanında ek iş veya hobi olarak yapılmaktadır.
Hakem maaşlarına değinilen bölümde Türk hakemlerinin zirvedeki ismi Cüneyt Çakır’a değinmeden geçmek mümkün değil. Cüneyt Çakır’ın aylık gelirinin 150000 TL ve üstü olduğu da yine spor medyasında yazılan haberlerden okunulan bilgilerden. Hakem maaşlarıyla ilgili hatırlatılması gereken bir başka bilgi de her futbol sezonunda ücretlerin; hakemler ve TFF arasında yapılan sözleşmeye göre değişiklik gösterdiğidir.
Hakemliğe ilk başlanıldığında para kazanılmadığını söylemiştik. Şimdi para kazanmak için neler yapılması gerektiğine değinelim. Hakemlikte para kazanmak için klasman seviyesine yükselmek gerekir.
Türkiye Futbol Federasyonu sitesinde hakem klasmanları şöyle sıralanır: Aday hakem, İl hakemi, Bölgesel, C Klasman, B Klasman, A Klasman ve Süper Lig şeklindedir. Uluslararası maçlarda da düdük çalmak isterseniz yine çok çalışıp FİFA kokartını da takmak gerekir. İlk hakemliğinden sonra branşlaşmaya da karar vermek gerekir. Yani hakem olarak mı devam edeceksiniz yoksa yardımcı hakem mi olacaksınız?
Hakemlerin maaşları da klasmanlarına göre değişiklik gösterir. Medyada yer alan haberlere göre; geçen sezon Süper Lig’de ve 1. Lig’de düdük çalan üst klasman hakeminin maaşı yaklaşık 65 bin liradır. Futbol hakemliğinin zirve İsmi Cüneyt Çakır ne kadar kazanır? Hem yurt içinde hem de uluslararası maçlarda görev alır. Yönettiği tüm maçlar değerlendirildiğinde aylık gelirinin 150 bin lira ve üstü olduğu söylenir.
Maaşlara bakıldığında hakemlik mesleği fazlasıyla cazip gelebilir. Ancak unutulmaması gereken hakemlik mesleğinin de pek çok meslek gibi çok emek istediğidir. Türkiye’nin sayılı hakemlerinden olmak ve Süper Lig’de düdük çalabilmek için verilen emek unutulmamalıdır. Tam da buraya Nobel Ödüllü bilim adamımız Prof. Dr. Aziz Sancar’ın unutulmaz sözünü yazmadan geçemeyeceğim:
Başarmanın çalışmaktan önce geldiği tek yer sözlüktür.
Bayburt'ta doğdu. Marmara Üniversitesi İletişim Fakültesi Radyo-Televizyon ve Sinema bölümünden mezun oldu. Medya sektöründe çalıştı. Yayınevlerinde editörlük yaptı.