Terminoloji Ne Demek?
Terminoloji Kavramı | Açıklama | Örnek |
---|---|---|
Terim | Uzmanlık alanlarında kullanılan özel adlandırmalar. | Biyoloji: Gen, Mitoz, Mezoz |
Terminoloji Bilimi | Uzmanlık alanına göre farklı kavramlara karşılık gelen terimleri ve bu terimlerin birbiriyle olan ilişkilerini ifade eder. | Mikoloji: Mantar bilimi |
Terminoloji Kurucusu | Terminoloji bilimini ilk kez sistemli hale getiren kişi. | Wüster |
Felber'in Terminoloji Tanımı | Terimlerin yapısı, oluşumu, gelişimi ve yönetimini inceleyen bilim. | Medikal Terminoloji |
Etkileşim | Terminoloji kullanıcılar arasındaki etkili iletişimi ve etkileşimi tanımlar. | Mimarlıkta detaylı planlama iletişimi |
Uygun Terminoloji | Kavramlar arasındaki ilişkilerle ilgili olmalıdır. Özellikle eşanlamlılar ve çok dilli ortamlarda kalite sağlanması amaçlanır. | Mühendislikte kullanılan teknik terimler |
Terminolojik Kaynaklar | Sözcüklerin yanı sıra semboller, çizimler, formüller, kodlar gibi birçok unsuru içerir. | Fizikte Newton'un hareket yasaları |
Mesleki Terminoloji | Bir meslek grubuna ait terimler topluluğu o mesleğin mesleki terminolojisini oluşturur. | Diş hekimliği: Kron, İmplant, Dolgu |
Aynı Terim, Farklı Anlam | Bir terim farklı uzmanlık alanlarında farklı şekilde anlamlar taşıyabilir. | Köprü: Diş sağlığı, spor ve inşaat alanında farklı anlamlar taşır. |
Günlük Dili Kullanan Mesleki Terminoloji | Günlük dilimizde kullandığımız kelimelerin mesleki terminolojiye girmesi olası bir durumdur. | Usta: Günlük dilde yetenekli anlamında kullanılırken, mesleki dilde belirli bir iş kolundaki deneyimli kişi anlamında kullanılır. |
Hızlı teknolojik gelişmeler, özellikle de yeni alanların ortaya çıkması ve endüstrilerin yükselişi daha kısa inovasyon döngülerine ihtiyaç duyulmasına neden olmaktadır. Bu durum bilgi konusunda katlanarak büyümeye ve hızlı ve etkili iletişim ihtiyacına yol açmıştır. Her uzmanlık alanı içsel iletişimlerini güçlendirmek amaçlı yollara başvurmaya başlamıştır. İşte bu noktada terimler devreye girmiştir.
Latincede sınır, son anlamında kullanılan terminus kelimesinden türeyen terim kelimesi sayısız uzmanlık alanında kullanılan özel adlandırmalar olarak tanımlanır. İdeal bir terim mantıksal ve kendini açıklayıcı, aynı sistem içindeki diğer terimlerle uyumlu, dilin sözdizimsel ve morfolojik kurallarına uyan, türevler ve bileşikler üretebilen, netliğini etkilemeyecek ölçüde kısa ve diğer terimlerden farklı olmalıdır. Uzmanlık alanlarının niteliğine göre şekillenen terimler, o uzmanlık alanında etkili iletişim kurabilmek için büyük önem taşırlar. Bu nedenle günümüzde terminoloji bilimi de aynı derecede öneme sahiptir.
Terminoloji Bilimi
Kısaca terim bilimi olarak tanımlanan terminoloji, uzmanlık alanına göre farklı kavramlara karşılık gelen terimleri ve bu terimlerin birbiriyle olan ilişkilerini ifade eder. Terminoloji, kavramların ve kavram sistemlerinin bilimsel, teknik ve diğer mesleki alanlardaki adlarının ve teorik temellerinin disiplinlerarası bir çalışmasıdır. Bugünkü anlamı ile terminoloji bilimi 1930’lu yıllarda şekillenmeye başlamıştır. Avusturyalı mühendis Wüster terminolojinin kurucusu olarak kabul edilmektedir.
Tarım toplumundan endüstri toplumuna geçiş ve bununla beraber gelişen teknoloji ve mühendislik farklı uzmanlık alanlarının ortaya çıkmasına sebep olmuş ve bununla bağlantılı olarak da terimlerin kullanımı ihtiyacı doğmuştur. 1984 yılında Felber terminoloji bilimini, çeşitli konularda terimlerin yapı, oluşum, gelişim, yönetimini inceleyen bilim olarak tanımlamıştır. Felber’e göre terminoloji disiplinlerarası olabileceği gibi disiplinler ötesi de olabilir.
Terminoloji perspektife ve tartışılan konuya bağlı olarak bir kaynak, bu kaynağı oluştururken kullanılacak bir dizi yöntem ve prosedür, iletişimde bir faktör veya akademik bir disiplin olarak değerlendirilebilir. Eğer terminoloji bir bilim olarak adlandırılıyorsa sadece terimlerin derlenmesinin çok ötesindedir. Terminoloji kullanıcılar arasındaki etkili iletişimi ve etkileşimleri tanımlar. Mesleki etkileşimleri takip etmek, yeterli dil kaynaklarını kullanmak ve yanlış anlama ve belirsizliği en aza indirmek için dil ve yapı sağlar. Bu, terminoloji olmadan teknik ve özel iletişimin mevcut olmadığı anlamına gelir.
Terminoloji herhangi bir uzmanlık alanındaki etkili iletişimin anahtarıdır. Terminoloji sayesinde ortak çerçevede öğrenme kolaylaşır. Bir alanda kullanılan kısaltmalar, eş anlamlı terimler, çok anlamlı terimler ortaya çıkarılarak yeniden kullanılabilinir. Terminoloji standart sağlar ve böylece anlatılmak istenen, doğru dil kullanımı ile kolay anlaşılır hale gelir.
Burada üç önemli noktaya değinmek gerekir;
Uygun terminoloji kavramlar arasındaki ilişkilerle ilgilidir. Özellikle eşanlamlılar ve çok dilli ortamlarda kalite sağlanması amaçlanıyorsa bu nokta önemlidir.
Bir terimin mutlaka bir kelime ya da ifade olması gerekmez. Bu nedenle, terminolojik kaynaklar sözcüklerin yanı sıra semboller, çizimler, formüller, kodlar gibi birçok unsuru içerebilir.
Terminoloji ayrılmaz bir şekilde uzman bilgisi, ve dolayısıyla da özel amaçlı diller ile bağlantılıdır.
Mesleki Terminoloji
Belirli bir eğitim sonucunda kazanılan bilgi ve becerilerin hizmet vermek ve para kazanmak amacıyla yapılması meslekleri oluşturur. Aynı mesleğe sahip insan topluluklarında ortak dili kullanmak büyük önem taşır. Meslek içerisinde kendini gösterme ve mesleğe tutunabilmek için mesleki terminolojiyi bilmek gerekir. Yüz binlerce kelime özel bilimsel, mesleki veya ticari terminolojik sistemlere aittir. Bu kelimeler belirli uzmanlık alanı dışındaki kişiler tarafından anlaşılamaz ve bu nedenle de kullanılamaz. Bir meslek grubuna ait terimler topluluğu o mesleğin mesleki terminolojisini oluşturur. Psikoloji, botanik, müzik, tıp, dilbilim, öğretim gibi daha birçok alanda mesleki terminoloji kullanılır.
Günlük dilimizde kullandığımız kelimelerin mesleki terminolojiye girmesi olası bir durumdur. Bu durumda bu kelimeler uzmanlık alanına göre terim niteliği taşırlar. Mesleki terminoloji içerisindeki terimlerin belli bir meslek için tek bir anlamı olması önemlidir, fakat mesleğin diğer alanlar ile ilişkisine göre aynı terim farklı uzmanlık alanlarında farklı şekilde anlamlar taşıyabilir. Örneğin köprü kelimesi diş sağlığı alanında olmayan dişleri ağızdaki dişlere tutturmaya yarayan diş protezi iken, sporda sırt yere dönük yay biçiminde durulan bir hareket, inşaat alanında ise iki yakayı bir araya getiren ahşap, beton veya demir yapılar anlamı taşır. Bunun yanı sıra bazı terimler aynı anlamda fakat farklı mesleki terminolojilerde karşımıza çıkabilir. Örneğin suç terimi psikoloji, sosyoloji, güvenlik ve hukuk alanlarında aynı biçimde kullanılmaktadır.
Tıbbi Terminoloji
Tıp uzmanları tıbbi terimler ve deyimlerden oluşan bir sözlük bilmek zorundadırlar. Eğitimleri ve kariyerleri boyunca ele alınan bu terminoloji aynı eğitimi almamış insanlara yabancı bir dil gibi görünebilir. Sağlık meslekleri için tıbbi terminoloji insan vücudunun bileşenlerini ve süreçlerini, tıbbi prosedürleri, hastalıkları, bozuklukları ve farmakolojiyi tanımlamak için kullanılan bir dildir. Basitçe söylemek gerekirse vücut, vücutta gerçekleşen olaylar ve tedavileri açıklamak için kullanılan kelime dağarcığıdır.
Tarihi kayıtlara göre tıbbi terimler antik Yunanlılara dayanmaktadır. Kaydedilen en eski tıbbi yazıların M.Ö. 4. ve 5. yüzyıllardan kalma Hipokrat kayıtları olduğu düşünülmektedir. Rönesans döneminde ilk anatomistler Latince kelimeleri insan vücudunda yaptıkları keşifleri tanımlarken kullandılar. Bu nedenle Yunanca ve Latince kelimeler hala modern tıbbi terminolojide kullanılmaktadır.
Tıbbi terminoloji kelimeleri oldukça düzenli morfolojiye sahiptirler. Kelimeler genellikle öneklere, kök kelimelere, sesli harflere ve eklere sahiptir. Bu sözcük öğelerini birleştirme kuralları genellikle Latince tabanlı olduğu için Türkçe düşünüldüğünde akılda tutmak biraz güç olabilir. Örneğin, kalp zarı iltihabını tanımlamak için kullanılan, perikardit teriminin Latincesi pericarditistir. Bu kelime peri, card ve itis kelimelerinin birleşiminden meydana gelmektedir. Burada peri çevreleyen, card kalp, itis ise iltihap anlamı taşımaktadır.
Neden Terminoloji?
Günümüzde belgelerin büyük çoğunluğu uzman iletişimi için tasarlanmıştır. Bu nedenle uzman dilde yazılırlar ve söz konusu metnin alanına ve türüne bağlı olarak % 30-80'i terminolojiden oluşur. Başka bir deyişle, terminoloji; gerçeklerin, fikirlerin ve diğer daha yüksek bilgi birimlerinin temsil edildiği ve aktarıldığı ana araçtır. Sağlam terminoloji çalışması belirsizliği azaltır ve netliği artırır. Uzman iletişiminin kalitesi büyük ölçüde kullanılan terminolojinin kalitesine bağlıdır ve bu nedenle terminoloji kendi başına bir güvenlik faktörü, kalite faktörü ve verimlilik faktörü olabilir.
İster tek dilli ister çok dilli olsun, uzman bilgilerinin iletişimi geri çevrilemez şekilde terminolojik kaynakların yaratılması, yayılması ve kelimenin en geniş anlamında terminoloji yönetimi ile bağlantılıdır. Bu süreç sadece bilim ve mühendislikle sınırlı değildir. Aynı zamanda hukuk, kamu yönetimi ve sağlık hizmetleri için de hayati öneme sahiptir. Buna ek olarak, terminoloji belgelerin üretiminde, dağıtımında ve iş akışında önemli bir rol oynar. Akademik bir disiplin olarak terminoloji, yüksek kaliteli, etkili bilgi sunumu ve transferi için kavramlar ve metodolojiler sunar.
Bu metodolojiler, uygun eğitimden sonra hem dil uzmanları hem de alan uzmanları tarafından kullanılabilir. Terminolojik kaynaklar isimlerin toplanması, standardizasyon ve uyum faaliyetleri veya ister insan ister makine tabanlı olsun çok çeşitli uygulamaların ve disiplinlerin girdisi veya çıktısı olması açısından da değerlidir.