Sağlık İletişimi Yaklaşımları

Sağlık iletişimin yalnız bir tanımı bulunmamaktadır. ABD ve dünyanın önde gelen kuruluşları arasında yer alan Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi sağlık iletişimini; sağlığı geliştirerek, toplumun ve kişilerin sağlıkla ilgili alınan kararlar üzerinde etkili olmak ve bilgilendirmek kapsamında iletişim stratejilerinin incelenmesi ve kullanımı şeklinde ifade etmektedir. Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi tarafından gerçekleştirilen bir kamu hizmeti duyurusunda çoklu stratejileri veya geniş kapsamlı bir kampanyayı kullanan sağlığın geliştirilmesi programının, iletişim bileşenlerinin sağlık iletişiminde kullanılabileceğini açıklamaktadır. Ayrıca, sağlık iletişiminin kamu sağlığını geliştirmede bir amaç olmadığını tam tersine bir araç olduğunu önemini vurgular ve kontrolünde kullanılan stratejiler için kullanılmış olduğunu açıkça belirtir.

Bu yazımızda "Sağlık iletişimine bilimcilerin yaklaşımı nasıldır? Hastalıkları önleme komitesi yaklaşımı nasıldır? Sağlık iletişimi hangi açıdan değerlendirilir?" sorularına cevap bulmaya çalıştık.

Sağlık iletişimine Bilimcilerin Yaklaşımı Nasıldır?

Castello’nun sağlık iletişimiyle kapsamında gerçekleştirmiş olduğu bilimsel çalışmalarından beş tane makalesi bulunmaktadır. Bu makalelerden üçü sağlık iletişiminden daha fazlası, terapötik iletişime yöneliktir. Cassata da Castello’yu izleyerek, olan az sayıdaki araştırmanın iletişim alanında çalışanlarca gerçekleştirildiğini açıklar. Lawrence Erlbaum Associates tarafından 1989 yılında "Health Communication" adıyla sağlık iletişimi alanıyla ilk hakemli dergiyi çıkartır. Daha sonra 1996 yılında ise "Journal of Health Communication" isimli hakemli yayınını gerçekleştirir. Castello’nun 1977 yılında makale çalışması sağlık hizmetleri olarak iletişimin sadece dört işlevi üzerinde durmaktadır. Bunlar sırasıyla; teşhis, iş birliği, örgüt ve eğitim şeklindedir. Sağlık iletişimi birbiriyle ilişkili gelişmelerin biraraya gelmesiyle güç kazanmıştır. Bu gelişmeler aşağıda sırasıyla açıklanmaktadır;

• İletişim faaliyetlerinin bir disiplin haline gelmeye başlaması.

• İnsan ilişkileri ve davranışları hakkındaki araştırmaların giderek gelişmesi.

• Küresel olarak sağlık ve insani hizmetlerin fiili araştırmalarının bir gelişim sürecinde olması.

• Giderek sayıları yükselen üniversitelerde kamu sağlığı bölümlerinin çoğalması.

• Hastalıkları önleme ve gündem oluşturma programlarının kar amacı olmayan kuruluşlarca ele alınması.

• Ülke politikaları kapsamında hedef odaklı sağlık hizmetlerinin geliştirilmesi kampanyalarında gerçekleşen büyük artışlar.

Hastalıkları Önleme Komitesi Yaklaşımı Nasıldır?

Sağlık iletişimin yalnız bir tanımı bulunmamaktadır. ABD ve dünyanın önde gelen kuruluşları arasında yer alan “hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi sağlık iletişimini “sağlığı geliştirerek, toplumun ve kişilerin sağlıkla ilgili alınan kararlar üzerinde etkili olmak ve bilgilendirmek kapsamında iletişim stratejilerinin incelenmesi ve kullanımı” şeklinde ifade etmektedir. Hastalıkları Kontrol ve Önleme Merkezi tarafından gerçekleştirilen bir kamu hizmeti duyurusunda çoklu stratejileri veya geniş kapsamlı bir kampanyayı kullanan sağlığın geliştirilmesi programının, iletişim bileşenlerinin sağlık iletişiminde kullanılabileceğini açıklamaktadır. Ayrıca, sağlık iletişiminin kamu sağlığını geliştirmede bir amaç olmadığını tam tersine bir araç olduğunu önemini vurgular ve kontrolünde kullanılan stratejiler için kullanılmış olduğunu açıkça belirtir. Sağlık iletişimi, sağlıkla ilgili bütün mesajların yayılmasını ve daha sonra yorumlanması olayıdır. Mesajı yollayan kişi, bir kitle iletişim aracı veya bir kuruluş olabilir. Yorumu gerçekleştirecek olan ise bir grup, bir kişi veya ayrımı yapılmamış olan kitle olabilmektedir.

Tabak tarafından sağlık iletişimine "Kişiler arasında sağlık konusunda meydana gelen etkileşim ve işlemlere iletişim kurum ve kavramlarının uygulanmasıdır." şeklinde bir tanımlama yapmıştır. Sağlık hizmetlerinin bilinmesini, doğru olan sağlık bilgilerinin yayılmasını, bireylerin, toplumların sağlıkla ilgili tutumlarında değişimlerin yaşanmasını ve sağlık davranışlarının değerlendirilmesinde temel etken olmuştur. Sağlık etkileşimi; hastalığın ve sağlığın toplum ve bireyler açısından anlaşıldığı, uyulduğu ve biçimlendiği sembolik bir zaman olarak da ifade edilebilir. ABD Sağlık Bakanlığı kapsamında faaliyet gösteren Hastalıkların Önlenmesi ve Sağlığın Geliştirilmesi Bürosu tarafından 2010 yılında yapılan Healthy People programında “sağlığın geliştirilmesi adına iletişim stratejilerinin, toplumun ve bireylerin kararlarında bilgilendirilmesinde ve etkilenme durumların kullanılması hatta incelenmesi" olarak açıklamaktadır.

Özellikte 2019 yılının sonlarına doğru ortaya çıkmış olan Covid-19 pandemisinden dolayı sağlık iletişimin ne kadar önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Sağlık hizmetlerinin yetersiz kalabileceği öngörüsünde bulunarak kitle iletişim araçları kullanılarak toplumun hem tedbir almasını sağlamış hem de bilinçlendirmiştir. Önceleri önelemez bir salgın şeklinde ilerleyen bu virüsün önüne geçebilmek için bir yandan hijyen koşullarının toplum ve birey açısından sağlanması gerektiği üzerinde dururken, diğer bir yandan aşı geliştirme çabalarına başlanmıştır. Fakat bütün bunlar dünya genelinde giderek yaygınlaşan ölüm oranın önüne geçilememiştir. Kitle iletişim araçlarının olmaması halinde ölüm oranlarının giderek artabileceğini söyleyebiliriz. Ülkeler, vatandaşlarının sağlıklı davranış gösterebilmesi için maske, mesafe ve hijyen konulu kamu spotlarını gerçekleştirmiş ve sağlık iletişim çalışmalarına indirgeyerek topluma servis edilmiştir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından bir dezenfektan olarak kabul edilen kolonyanın kullanımının uygun olabilceğini belirtmiştir. Kolonyanın böyle değerlendirilmesinin en temel sebebi ise kişiler tarafından ulaşımının kolaylaştırılmasıdır. Yaşanılan ortamın steril hale getirilmesi konusunda tavsiyelerde bulunulmuştur. Toplum tarafından, kolonyaya koyulan etilen alkolün farklı amaçlar kapsamında kullanılmasından dolayı virüsten kurtulayım derken ölümler etilen alkol kullanımından gelmiştir. Bu açıdan sağlık iletişimin toplum tarafından doğru bir şekilde anlaşılması ve değerlendirilmesi bununla beraber bireylerinde sağlık konusundaki okur yazarlıkları önemli bir etken olmuştur.

Sağlık İletişimi Hangi Açıdan Değerlendirilir?

Sağlık ve iletişim alanlarını birbirine bağlayan sağlık iletişimi, kişi ve kamu sağlığını geliştirme faaliyetlerinin gerekli bir faktörü olarak zamanla daha çok bilinmektedir. Sağlık iletişimi, hastalığın engellenmesi ve sağlığın geliştirilmesi konularına her açıdan yardımda bulunmakta olup farklı yönlerden de ele alınabilmektedir: 

• Hasta ilişkileri/ sağlık personeli ve sağlık personelinin kendi arasındaki iletişimi açısından,

• bireylerin sağlık enformasyonunu kullanmaları ve aramaları,

• Bireylerin doktor tarafından yapılan klinik tavsiyeleri yerine getirmeleri,

• Kamu sağlığını ilgilendiren mesajlarının oluşturulması. Örneğin yaşam bicimi ile ilgili çalışmalar: İletişimin sağlığın geliştirilmesinde ya da koruyucu tıp mantığı ile kullanımının gerçekleşmesi. Tedaviler konusunda hasta, hasta yakınlarını ve toplumu bilgilendirmek,

• Bireysel ve toplumsal sağlık riski ile ilgili enformasyonun doğru bir şekilde yayılması,

• Kitle iletişim tarafından yapılan sağlık mesajları. En geniş anlamı ile kültür,

• Sağlık personelinin ve tüketicilerinin kamu sağlığı ve sağlığın korunması organizasyonlarına nasıl ulaşılacağının eğitimini sağlanması,

• Sağlık enformasyon bilgi sistemleri: Kitle iletişim teknolojilerinde gerçekleşen ilerlemeler neticesinde gelişmiş toplumlarda sağlık iletişimi alanında kullanılmaya başlanan değişiklikler; bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojilerinin tıp bilimine ve kamu sağlığına uygulaması olan tele-sağlık, etkileşimli sağlık iletişimi ki bir tüketicinin-bireyinin, hasta ya da sağlık profesyoneli- sağlık bilgilerine ulaşmak, sağlıkla ilgili bir konuda yol gösterici olmak için iletişim teknolojisi ile etkileşim oluşturmak.

2010 yılında gerçekleştirilen Healthy People programına göre 21. Yüzyılın ilk çeyreğinde sağlık iletişiminin kişisel sağlığı ve toplumsal sağlığını geliştirme konusunda sağlık uzmanlarının, araştırmacılarının hükümet görevlilerinin ve halkın farklı faaliyetlerde beraber çalışmaları beklenmektedir.