Pandemide Sanat: Online Tiyatro

Vakit geçmiyor demeyin, kendiniz için bir şeyler yapın-Günümüz çevrimiçi tiyatro gerçeği

Pandemi nedeniyle sıra dışı bir dönem yaşıyoruz. Hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağının sinyallerini hayatımızın her alanında deneyimliyoruz. Sanat da bu dönüşümden nasibini alıyor. İyice eve kapanıp yalnızlaştığımız bu günlerde ruhlarımızı ferahlatmak adına çıkış yolları arıyoruz. Bu noktada imdadımıza yetişenlerden biri çevrimiçi tiyatro oluyor. 

İnsanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı.

İnsanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı diyor Shakespeare tiyatro için. Bu tanımı detaylandırmak elbette mümkün. Mesela mekansallık unsuru. Sanatın icra edildiği, bir araya geldiğimiz kamusal yerler. Bu, eşzamanlılığı da beraberinde getiriyor. Sanatçı ve seyircinin o an orada oluşu gibi. Ve belki de işin en güzel yanı karşılıklı etkileşim. İyileştirici, kişiyi geliştirici bir tür sosyalleşme diyebiliriz buna.

Gözünüzün önüne MÖ. 6. yüzyıl Antik Yunan amfitiyatrolarını getirin. Ya da Rönesans etkisi ile canlanan 15. yüzyıl Avrupa salonlarını. Muhtelif dönem ve akımlarla beraber pek çok şey değişti. Günümüzde cep salonları diye adlandırılan 50 kişiden az kapasiteli yerler de var. Nicelik ne olursa olsun değişmeyen tek şey canlı performansın yarattığı etkileşim.

Çevrimiçi Tiyatro

İrili ufaklı tiyatro ekipleri üretmek ve paylaşmak istiyor. Diğer yandan ekonomik zorlukların üstesinden gelmek için de proje üretme peşindeler. Pandemi dönemi hız kazanan çevrimiçi tiyatro da işte tam burada devreye giriyor. Bazı topluluklar daha önceden sahnelenen oyunların bant yayınlarını izleyiciye sunuyor. Bazıları ise "Sahneden Naklen" uygulama ile etkileşimi maksimumda tutma gayreti içinde. Yazıda güzel bir örneği ile değineceğim konu da bu naklen yayın ile evimizden izlediğimiz oyunlar. 

Bir oyun incelemesi: Babamı Kim Öldürdü

Hadi gelin ufak bir canlandırma yapalım.

Evinizde, muhtemelen kendiniz için yarattığınız en konforlu alandasınız. Mümkünse ışıkları kapatıyorsunuz. Çayınızı, kahvenizi yanınıza aldınız. Mobil cihazlarınızdan, bilgisayarınızdan ya da görüntüyü aktardığınız televizyon, projeksiyon perdesi gibi bir platformdan oyunu izlemeye hazırsınız.

Yayın saati geldi. Size e-posta aracılığı ile ulaştırılan bağlantıya tıkladınız ve karşınızda sahne. O an tüm ekibin orada, canlı olarak sizin için var olduğunu biliyorsunuz. Salonda olup yan koltuğunuzdaki seyirci ile aynı şeye gülemiyorsunuz. Oyuncu ile göz göze gelemiyorsunuz. O bir arada olmanın enerjisini yaşayamıyorsunuz. Ancak mikrofon nedeniyle mesela oyuncunun kalp atışlarını duyuyorsunuz. Yakın plan çekimler ile salonda olsanız göremeyeceğiniz jest ve mimiklere vakıf oluyorsunuz. Yani bu yeni sanat uygulamasının eksileri kadar artıları da var.

Peki bu noktada eksileri artıya çeviren, seyir tatminini yükselten nedir? Teknik açıdan sorunsuz bir yayın. İyi metin ve oyuncu birlikteliği. Değineceğimiz oyunu başarılı kılan ekibi anmak istiyorum öncelikle:

Yazar: Edouard Louis
Çevirmen: Ayberk Erkay
Yönetmen: Kemal Ayoğan
Oyuncu: Onur Ünsal
Müzik: Dengin Ceyhan
Sahne Tasımı: Cansu Aslan
Görsel Efekt Tasarımı: Fidel Kılıç
Işık Tasarımı: İrfan Varlı

İzlediğimiz, özünde bir baba-oğul hikayesi. Anlatıcı baş karakter Louis ve babasının yüzleşmesi. Başlarken bize babanın yetiştiği aile ve toplum kültürünü anlatıyor. Zira bugünkü çatışmaların nedenini anlamak için geçmiş yaşantıları bilmek önemli.

Yoksulluk ve şiddetin hakim olduğu baskıcı, zorba, ataerkil ailede büyümüş bir baba. Küçük yaşta okulu bırakıp fabrikada çalışmak durumunda kalmış. Kendi ailesini kurunca, 'kendisi gibi olmayan' oğluna karşı tutumu üzerinden doğan çatışmalar anlatılıyor. Yazar zaten işin bu kısmında, Louis üzerinden global bir egemen eleştirisi yapıyor. Irkçılık, şiddet, cinsel ayrımcılık, sömürü düzeni gibi konular güzel göndermelerle işlenmiş.

İnsanın bir konuya odaklanma süresinin ortalama 20 dakika olduğu söylenir. Oyun süresi uzun (yaklaşık iki saat, tek perde), konular düşündürücü. Ancak pandemi izolasyonu bu durumda olumlu bir katkı sağlıyor adeta. Sahne geçişlerindeki kısa aralarla da odağınızı kaybetmeden oyunda kalabiliyorsunuz.

Kapsamlı konu için sade bir dekor tercih edilmiş. Sahnenin bir yarısında son günlerini yaşayan babayı temsilen hasta yatağı. Diğer yarısında ise yazar olan karakter Louise'in çalışma odası. Bu, oyuna odaklanmayı sağlayan bilinçli bir tercih olarak düşünülebilir. Metnin görseli fona yansıtılmış. O an anlatılan konuya göre değişiyor, algınız pekişiyor. Seyre hoş bir dinamizm katmış.

Olayın Fransa'da geçmesi, bizleri bu konulardan muaf kılmıyor elbette. Her ülkede kendine has ötekileştirmeler, benzer sorunlar yaşanmakta. Yani oyun her daim güncelliğini koruyacak yapıda.

Online Tiyatroda Alternatif Oyun Önerileri

Sanat, tiyatro insanları sadece eğlendirme aracı değildir. İzleyen olarak bize katabileceklerinin farkında olursak, tercihlerimizde de öncelikli olacaktır: 

• Kendimizi tanımamızı kolaylaştırır.

• İçinde yaşadığımız toplumu, dünyayı daha iyi algılamamızda etkilidir.

• Sorunlar üzerinde düşünmeyi, sorgulamayı, eleştiri getirebilmeyi sağlar.

• Düşünce özgürlüğünü öğretir

• Kişisel ve toplumsal duyarlılığımızı arttırır.

• Estetik bilincimizi geliştirir.

Bu gibi pek çok fayda sağlanacağı bilinciyle, madem evlerde izole olmamız gereken günlerdeyiz, bunu fırsata çevirelim. Kurumlar ücretsiz ya da cüzi bedeller karşılığında başarılı işler sergiliyorlar. Mevcut alternatifler sürekli güncelleniyor. İçlerinden bazıları şu şekilde:

Biletix üzerinden ulaşım ile:

• Bir Delinin Hatıra Defteri

• Kürk Mantolu Madonna

Dasdasonline üzerinden ulaşım ile:

• Yalnızlar İçin Özel Bir Hizmet

• Güle Güle Diva!

Mobilet üzerinden ulaşım ile:

• Kibarlık Budalası

• Aşk ve Komedi

Modasahnesi üzerinden ulaşım ile:

• Bütün Çılgınlar Sever Beni

• Balerin

Tiyatrolartv üzerinden ulaşım ile:

• Şatonun Altında

• Nihayet Makamı

Zorlu PSM'nin Youtube kanalı üzerinden ulaşım ile (ücretsiz):

• Hamlet

• Martı

Devlet Tiyatroları Youtube kanalı üzerinden ulaşım ile (ücretsiz):

• Bir Nefes Dede Korkut

• Kahvede Şenlik Var

Şimdiden iyi seyirler.