Motivasyon Arttırmada Ödül Ve Cezanın Etkisi
Motivasyon nedir, hiç derinlemesine düşündünüz mü? Gün içinde bizi harekete geçiren, yataktan kaldıran ve hedeflerimize doğru adım atmamızı sağlayan o içsel güç nedir? Çocukluğumda dedem bana hep "İçindeki ateşi canlı tut" derdi. O zamanlar ne demek istediğini tam anlamazdım, ama şimdi anlıyorum ki bahsettiği şey aslında motivasyondu.
Konsept | Tanım | Etkisi |
---|---|---|
Motivasyon | İnsanın içinde var olan istek ve ihtiyaçlar sayesinde tetiklenen bir dürtü | İnsanı harekete geçirerek amacına ulaşmak için gerekli davranışları gerçekleştirir |
Ödül | Belli bir davranışı gerçekleştirdiğinde bireye sunulan pozitif motivasyon aracı | Ödül verilerek yaptırılan davranışlar kısa sürede alışkanlık yaratır ve motivasyon kaybına yol açar |
Ceza | Belli bir davranışı gerçekleştirmediklerinde bireye sunulan negatif motivasyon aracı | Cezanın şartları onun yerine getirilmesi için yeteri kadar kuvvetli olmadığında, bireylerin isteksizce davranışları yerine getirmelerine neden olur |
İç Motivasyon | Bireyin içinden gelen ve doğal olarak tetiklenen motivasyon süreci | İç motivasyon süreci, ödül ve ceza dışı kaynaklardan etkilenmeden gerçekleşir ve bireyi daha sağlıklı bir şekilde motive eder |
Dış Motivasyon | Bireyin dış faktörlerden etkilendiği, ödül ve ceza gibi dış motivasyon araçlarının süreci | Dış motivasyon süreci, bireyi isteksiz ve sorumsuz bırakabilir, ayrıca kişiyi dış etkenlere bağımlı hale getirebilir |
Motivasyonun Önemi | Motivasyon, bireyin hareket etmesini sağlayan içsel ve dışsal itici güçtür | Motivasyon eksikliği, bireylerin başarısız olmasına, hedeflerine ulaşamamasına ve verimlerinin düşmesine neden olabilir |
Motivasyon Kaynakları | Motivasyonu sağlayan unsurlar, bireyin ihtiyaçlarına, hedeflerine ve isteklerine göre değişir | Motivasyon kaynaklarının bireye göre işlenip pazarlanması, daha yüksek bir motivasyon seviyesine ulaşmayı sağlar |
Etkili Motivasyon Teknikleri | Bireysel hedefler ve değerler doğrultusunda stratejiler geliştirerek motivasyonun artırılması | Etkili motivasyon teknikleri, bireylerin daha az stres ve baskı altında sürdürebilir bir motivasyon seviyesine ulaşmasını sağlar |
Ödülün Etkileri | Ödül, bireye bir işi gerçekleştirme güdüsü verir | Ödüllendirme, bireyin motivasyonunu kısa sürede düşürür ve sürekli daha büyük ödüller beklemesine neden olur |
Cezanın Etkileri | Ceza, bireye bir işi gerçekleştirme korkusu verir | Cezalandırma, bireyin isteğini düşürür ve belki de normalde severek yapacağı işi yapmayı bırakır |
Motivasyonun Temel Anlamı
Motivasyon, kelime anlamıyla güdülenme, yani bir hedefe ulaşmak için içimizde hissettiğimiz istek ve ihtiyaçların tetiklediği dürtüdür. Bu dürtü bizi harekete geçirir, hedefimize ulaşmak için gerekli adımları atmamızı sağlar ve sonunda amacımıza ulaştığımızda bize büyük bir tatmin duygusu verir.
İçsel ve Dışsal Motivasyon
Motivasyon ikiye ayrılır:
1- İçsel Motivasyon: Kendi istek ve arzularımızdan doğan, içten gelen motivasyondur.
2- Dışsal Motivasyon: Dışarıdan gelen ödül, ceza ya da baskılarla oluşan motivasyondur.
Lisede öğretmenimin bir sözü aklımdan çıkmaz: "İçinden gelirse başarabilirsin, başkaları istediği için değil." O zamanlar anlam veremezdim, ama şimdi anlıyorum ki içsel motivasyon, gerçek anlamda sürdürülebilir bir güdülenme sağlıyor.
Ödül ve Ceza: Motivasyonun Araçları mı?
"Her ödülün içinde biraz ceza, her cezanın içinde biraz ödül vardır." Bu söz belki de ödül ve cezanın motivasyon üzerindeki etkisini en iyi anlatan cümlelerden biridir. Sanılanın aksine, ödül ve ceza motivasyonu artıran araçlar değildir. Aslında, insanların içlerinde var olan motivasyonu ödüllendirerek veya cezalandırarak yok ediyoruz.
Ödülün Gizli Tehlikesi
Bir keresinde yeğenime odasını toplaması için çikolata sözü verdim. İlk seferinde büyük bir hevesle odasını topladı. Ancak bir süre sonra çikolata ona yetmemeye başladı ve daha büyük ödüller istemeye başladı. Ödül, onun iç motivasyonunu azaltmıştı. Artık odasını toplamak kendi sorumluluğu değil, ödül alacağı bir görev haline gelmişti.
Ödül verme işlemi şu olumsuz etkilere yol açabilir:
İç motivasyonu azaltır.
Kişinin kendi sorumluluk duygusunu zedeler.
Daha büyük ödüller beklenmesine neden olur.
Davranışın sürekliliğini sağlamaz.
Ceza ve İtaat İlişkisi
Ceza ise bir kişiye sunulduğunda, yapılması istenilen davranışı yapmama hakkını doğurur. Bu da kişi için aslında bir ödül haline gelebilir. Üniversite yıllarımda bir dersin yoklamasından kalmıştım. Devamsızlık yapmanın cezası dersten kalmaktı, ancak benim için o dersin anlamsız olduğunu düşündüğüm için bu ceza beni etkilemedi. Cezanın varlığı, beni istenilen davranışa yöneltmedi.
Ödül ve Ceza Neden Etkili Değil?
Ödül ve ceza farklı gibi görünse de özünde aynıdır. Sadece biri olumlu, diğeri olumsuz bir yaklaşım sergiler. "Yemeğini bitirirsen televizyon izleyebilirsin" ve "Yemeğini bitirmezsen televizyon izleyemezsin" cümlelerine baktığımızda, sonuç aynıdır. Çocuk, ödülü kazanamadığında otomatik olarak cezalandırılmış olur.
Ödülün Uzun Vadeli Etkileri
Motivasyon Kaybı: Kişi ödül olmadığı zamanlarda motivasyonunu kaybeder.
Sürekli Daha Fazlasını İstemek: İlk başta heyecanlandıran ödüller zamanla yetersiz gelir.
Sorumluluk Bilincinin Azalması: Kişi artık kendi sorumluluğundaki işleri bile ödül olmadan yapmak istemez.
Psikolog Edward Deci'nin yaptığı bir araştırmada, öğrencilerin içsel motivasyonlarının ödüllerle nasıl azaldığı gösterilmiştir. (Deci, E.L. (1975). Intrinsic Motivation.)
Çalışan Motivasyonunu Artırma Yöntemleri
İş hayatında da "Çalışan motivasyonunu artırma yöntemleri" sıkça tartışılır. Birçok şirket, çalışanlarını ödüllerle veya cezalarla motive etmeye çalışır. Ancak gerçek motivasyon, çalışanın işine duyduğu ilgi ve değerle ortaya çıkar.
İyi Bir Çalışma Ortamı Yaratmak
Açık İletişim: Çalışanların fikirlerini rahatça ifade edebileceği bir ortam oluşturmak.
Takdir ve Teşekkür: İçten gelen bir teşekkür, maddi ödüllerden daha etkilidir.
Gelişim Fırsatları Sunmak: Eğitim ve kariyer gelişimi imkânları sağlamak.
Geçtiğimiz yıl çalıştığım şirkette, yöneticim bana yeni bir proje verdi ve "Bu proje senin becerilerini geliştirecek" dedi. Bu güven ve destek, beni inanılmaz motive etti. Maddi bir ödül olmamasına rağmen, işi büyük bir hevesle tamamladım.
Dış Motivasyonun Sınırları
Dışarıdan verilen motivasyon, yani ödül ve ceza, kısa vadede etkili gibi görünse de uzun vadede sürdürülebilir değildir. İnsanlar, iç motivasyonlarıyla hareket ettiklerinde daha yaratıcı, üretken ve mutlu olurlar.
Örnek Olay: Kitap Okuma Yarışması
Bir öğretmen sınıfında kitap okuma yarışması düzenler ve en çok kitap okuyan çocuğa ödül vereceğini söyler. Kitap okumayı gerçekten seven ama kalın kitaplar okuyan bir çocuk, ince kitaplar okuyup sayıyı artıran arkadaşına göre geride kalır. Bu çocuk, haksızlığa uğradığını düşünüp kitap okuma sevgisini kaybedebilir.
Gerçek Motivasyon Nasıl Sağlanır?
İç motivasyonu desteklemek, uzun vadede daha etkilidir. Peki, bunu nasıl yapabiliriz?
İlgi Alanlarını Keşfetmek
Kişinin ilgi duyduğu alanları bulmasına yardımcı olmak, motivasyonunu artırır. Çocukken resim yapmayı çok severdim, annem de bu yeteneğimi fark edip beni resim kursuna yazdırdı. Bu destek, beni daha da motive etti ve yeteneklerimi geliştirmemi sağladı.
Sorumluluk Vermek
Sorumluluk duygusu, kişinin kendini önemli ve değerli hissetmesini sağlar. İş yerinde bana verilen projeler, bana duyulan güveni gösterir ve bu da motivasyonumu artırır.
Geri Bildirim ve Takdir
Olumlu geri bildirim vermek, kişinin doğru yolda olduğunu hissetmesini sağlar.
Başarıları takdir etmek, motivasyonu yükseltir.
Sonuç: Ödül ve Ceza Yerine Anlayış ve Destek
Ödül ve ceza, bireyleri kısa vadede yönlendirebilir, ancak uzun vadede iç motivasyonu zedeler. Gerçek motivasyon, kişinin kendi istek ve hedeflerinden doğar. Anlayış, destek ve güven ortamı, hem çocuklar hem de yetişkinler için en etkin motivasyon kaynaklarıdır.
Unutmayalım ki, içimizdeki ateşi canlı tutmak, dışarıdan değil, içeriden beslenir. Dedemin dediği gibi, "İçindeki ateşi canlı tut." Çünkü o ateş, bizi hedeflerimize ulaştıracak gerçek güçtür.
Referanslar
Deci, E.L. (1975). Intrinsic Motivation. Plenum Press.
Pink, D.H. (2009). Drive: The Surprising Truth About What Motivates Us. Riverhead Books.
Güney, S. (2015). Davranış Bilimleri. Nobel Yayıncılık.
Ergenekon, Y. (2010). Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi. Beta Yayınları.
Özetle
Motivasyon, içimizde var olan istek ve ihtiyaçların tetiklediği bir dürtüdür.
Ödül ve ceza, motivasyonu artırmak yerine uzun vadede iç motivasyonu zedeler.
İç motivasyonu desteklemek, gerçek ve sürdürülebilir bir güdülenme sağlar.
Çalışan motivasyonunu artırma yöntemleri, ödül ve cezadan ziyade destek, takdir ve gelişim fırsatları sunmaktır.
Haydi, içimizdeki ateşi canlı tutalım ve gerçek motivasyonla hedeflerimize koşalım!
İstanbul İşletme Enstitüsünde yazılarının yayınlanmasını isteyen konuk yazarlarımız için oluşturulan bilgi kartıdır. Birçok alanda ve disiplindeki yazıları bu hesap üzerinde bulabilirsiniz.