İletişim Nedir? Öğeleri ve Türleri Nelerdir?

İnsanoğlu varolduğu günden itibaren düşüncelerini/hislerini ifade ederek paylaşmak isteği içerisinde bulunmuştur. İnsan olmanın bir gereği olarak konuşmak/paylaşmak/ /dertleşmek/ söylemek/ iletmek öteden beri önemli olmuştur. Teknolojinin insan hayatlarını belirleyip belirginleştiği bu zamanlarda da, adına “iletişim” denen olgunun önemi yerini korumaktadır.

En genel anlamıyla iletişim: İnsanların duygu ve düşüncelerini anlatmak ve aktarmak için kullandıkları akla gelen her türlü eylemi kapsamaktadır. Kaynak ve alıcı arasındaki bilgi alışverişi, bilgi aktarma ve iletiye ortak bir anlam kazandırma süreci” olarak da tanımlanan İletişim sözcüğü Latince kökenli olmakla beraber, İngilizce de “communication” sözcüğü ile ifade edilmektedir.

Tarihin çok eski ilkel zamanlarında insanlar; mağaralara resim çizerek ya da el-kol hareketleri ile düşüncelerini ifade yoluna gitmişlerdir. Bu dönemlerde iletişim; herşeyin karanlıkta el yordamıyla aranıp bulunma ihtimalinin var olması gibi, deneyip yanılarak, çok tekrar ederek ya da ortak bir eyleme ortak anlamlar yükleyerek gelişmiştir.

Elbette yavaş ve yoğun bir anlamlandırma ve anlama süreci arkasından iletişimin 19. ve 20. yüzyıllarda daha teknik odaklı bir bakış açısı ve ilerlemesi söz konusu olmuştur. Telefon, mektup, telgraf gibi araçlar yardımıyla iletişim daha kolay ve ulaşılabilir bir eylem haline gelmiştir.

Bu farkındalık ve kişisel hayatlara uyumlanan iletişim araçları ile birlikte, iletişimin salt düz bir tanımlama ve bakış açısıyla incelenemeyeceği zira farklı bileşenler ve etmenlerle iletişimin çok boyutlu yapısı kavranmaya başlanmıştır. İletişimi sadece kişilerarası iletişim olgusundan ibaret saymadan kitle iletişimi ve kişisel iletişim gibi açılımları ile birlikte iletişim kavramının çok katmanlı yapısı ortaya çıkmıştır. Bu çok katmanlı yapının varlığı ve kabulü iletişim kavramının daha zengin ve çok boyutlu incelenmesine sebep olmuştur.

Sosyal bir çevrenin içinde konumlanan insan için iletişim eylemi hayati bir konudur. Zira, ruhsal ve psikolojik ihtiyaçlardan tutun, kişisel yorumların ve düşüncelerin ifade edilmesine kadar oldukça geniş bir alanda insanları tanıtan/anlatan ve söyleten bir misyonun tam adıdır iletişim.

Kişilerarasında kurulan iletişim sağlıklı olmazsa, yanlış anlamalar/anlaşılamamalar vb. iletişim kazalarına yol açılabilir. Bu ve benzeri sebeplerden kaynaklı, sağlıklı iletişim öğeleri ile kurulan diyaloglar/konuşmalar, insanların birbirlerini daha iyi anlamalarına ve daha iyi değerlendirip daha rasyonel yorumlarda bulunmalarına sebep olur.

Hayatta kalma mücadelesinde de insana tam destek sunan iletişim; insanı öteki olmaktan, başka/farklı ve aykırı olmak duygusundan da uzaklaştırır. Kendini ve kendi bakışını/duruşunu karşı tarafa dolaysız/net ve duru bir biçimde anlatmayı başaran bir insan, bu güven dolu etkileşim sebebiyle daha iyi anlayacak ve anlaşılacaktır.

İletişimin Öğeleri

Kaynak/Gönderici: Mesajın hazırlanıp çıktığı ve dağıtıldığı ilk merkez. Duygu ve düşüncelerin aktarılması sürecinde söz söyleyen kişi ya da topluluktur. İletişimi başlatan taraftır.

Alıcı/Hedef Kitle: Duygu ve düşüncelerin iletildiği, aktarıldığı taraf. Mesajın muhatabı olarak konumlanan kesim.

İleti/Mesaj: kaynaktan hedef kitleye aktarılan her türlü bilgi ve enformasyon.

Feedback/Geri Bildirim: Hedef kitleye ulaşan mesajların, yorumlanarak tekrar kaynağa gönderilmesi.

Gürültü: Sağlıklı iletişimi engelleyen her türlü şey.

İletişimin sağlıklı bir seyir izleyebilmesi için, kaynak tarafından gönderilen mesajların hedef kitle tarafından doğru anlaşılması ve algılanması gerekmektedir. İletilmek istenen bilginin hem gönderici hem de alıcı tarafından anlaşıldığı bir ortamda sürecin sağlıklı işlediğinden bahsetmek mümkün hale gelir.

İletişimin her iki taraf için de anlaşılır olması için ortamın gürültüden arındırılmış sessiz, sakin bir ortamda gerçekleşiyor olması gerekmektedir. Ortak dil becerileri ve kültür yapısı ile şekillenen düşünme eyleminin başarılı olabilmesi için ortak yaşanmışlıkların şekillendirdiği ifadeler ve yaklaşımlar, iletişim eylemini başarılı kılacaktır. Taraflardan birinin diğerini ötekileştirici tutum içeren ifadeleri ve nefret söylemleri ile ayrıştıran bakışlar, iletişim sürecinin yara almasına sebep olacaktır. 

İletişim Türleri

Kişisel İletişim: İçsel iletişim de denir. Bu iletişimde amaç, kişinin kendisine yönelmesi ya da isteklerinin farkına varmasıdır. Kendi iç sesimiz ya da içsel olarak kendimizle konuşmamız kişisel iletişime örnek olarak verilebilir.

Kişilerarası iletişim: Kaynağın başka, hedef kitlenin başka olduğu iletişim türüdür. Gündelik hayatta kurduğumuz diyaloglar, kişilerarası iletişime örnek olarak verilebilir. Kişilerarası iletişim de öne çıkan unsurlardan biri, kaynak alıcıyı tanımıyorsa anlamak y ada tanımak için empati kurarak sağlıklı iletişim kurma yolunu seçmelidir.

Tarafların birbirlerini anlayarak kurdukları iletişim hiç kuşkusuz, iletişim kazalarını önleyerek, doğru anlatma ve doğru anlama temelli bir etkileşimin doğmasına sebep olacaktır. Tarafların benzer düşünce kalıpları ya da yaşanmışlık geçmişi ile ortak kültürel kodlara sahip olmaları da sürecin etkin ve etkili kullanılmasını doğuracaktır. Her türlü yanlış anlaşılmanın önüne geçmek için; sade, duru ve net bir dil kullanılmalıdır. Kişilerarası iletişim kendi arasında sözlü ve sözsüz iletişim olarak ikiye ayrılır.

1. Sözlü İletişim: Dil aracılığıyla gerçekleştirilen iletişim türüdür. Günlük hayatta en çok kullanılan iletişim türüdür. Konuşma esasına dayanan bu iletişim de, taraflar sesleri kullanarak yaptıkları konuşma eylemi ile karşı tarafa her türlü bilgi aktarımını sağlarlar. Bu iletişimde bilgiyi aktaran unsur dil, eylemse konuşma eylemidir. Karşılıklı iletişimde sözcükler üzerinden inşa edilen süreçte, tarafların birbirlerini iyi dinlemeleri, rasyonel yorumlama durumunu da getirecektir. Dinleme becerisi olmazsa, tarafların ne dedikleri net olarak anlaşılmayabilir, bu da iletişimin sağlıksız gerçekleşmesine sebep olur.

2. Sözsüz İletişim: Jestler, mimikler ve beden dilini kullanarak yapılan sözün olmadığı iletişim türüdür. Bu iletişim türünde sözün yerine eller, kollar, bakışlar, mimikler, ifadeler ve giyim-kuşam ile jestler geçmiştir. Söz/ses gibi önemli bir unsurun yokluğu diğer unsurların önemine vurgu yapmaktadır. Bu sebepten dolayı; beden dilini iyi yorumlamak, hangi hareketin hangi anlamlara geldiğini bilmek hiç kuşkusuz ki, iletişimi başarılı kılacaktır.

Kitle İletişimi

Bu iletişim türünde belirli bir kaynaktan büyük bir hedef kitleye akışı sağlanan enformasyon aktarımı söz konusudur. Kitle iletişiminde hedef kitlenin mesajı algılama ve anlamlandırma biçimi ile mesajın iletildiği ve alındığı ortamın şartları kitle iletişim sürecini etkilemektedir.

Kitle iletişiminde tekil bir kaynaktan çoğul bir kitleye mesaj aktarımı yapılmaktadır. Bu kitle, bireysel olarak bilinmeyen bir kalabalığa işaret etmektedir. Kitle iletişiminde öne çıkan unsur kitle iletişim araçlarının varlığıdır. Bu araçlar vasıtasıyla kaynaktan taşınan her türlü enformasyon, karşıdaki büyük hedef kitleye iletilir. Ortak anlatı kodları ile taşınan kültürel bellek unsurları iletişimin hedefe ulaşmasını sağlar. Kitle iletişiminin gerçekleşmesini sağlayan araçlar aşağıda listelenmiştir:

1. Yazılı kitle iletişim araçları: Yazının bulunması ile düşüncelerin kalıcılığı sağlanmış ve ardından matbaanın bulunması ile düşüncelerin kitlelere yayılması gündeme gelmiştir. Tarihin bu eski zamanlarında enformasyonun aktarımı için yazı unsuru oldukça önemli iken şimdilerde de etkisi devam edegelmektedir. Gazateler/dergiler/kitaplar/süreli-süresiz yayınlar, basılı olarak kitlelere ulaştırılan somut unsurlar olarak etkin bir konumdadırlar. Her ne kadar görsellik ana unsur olarak medya içeriklerinde yoğun olarak kullanılsa da, yazılı kitle iletişim araçlarının toplum/birey üzerindeki yansımaları yadsınamaz.

2. İşitsel kitle iletişim araçları: Temel unsuru ‘ses’e dayanan ve bu ses unsuru ile iletişim eylemini gerçekleştiren kitle iletişim araçlarıdır. Radyo, kitle iletişiminde görsel unsurların aktif halde konumlanmasından önce, ses unsuru ile iletişim yapan bir araçtı. Dinleyicilerini mekana bağlamayan ve bu anlamda bir özgürlük sunan radyo; haberlerin iletilmesi ve enformasyon aktarımı konusunda hızlı bir iletişim aracı olarak görülmüştür.

3. Görsel kitle iletişim aracı: Radyo tekelinin sona ermesine sebep olan görsel kültürün en başat taşıyıcısı konumundaki televizyon; hem göze hem de kulağa hitap etmesi nedeniyle farklılaşan ve kitleler üzerinde etkili olan görsel iletişim aracıdır. Televizyonun toplumlar gibi insanların da hayatlarını şekillendirdiği ve düşünme pratikleri oluşturduğu gerçeğinden hareketle, televizyondan aktarılan enformasyonun etkili yan unsurlar ve teknik bir takım desteklerle daha çok kişiye ulaştığı inkar edilemez bir gerçektir. Bu yaygın ve yoğun etkinin farkında olan medya sahipleri, kendi bakış açıları doğrultusunda yaptıkları yayın içerikleri ile kitleleri rahatlıkla manipüle edebilmektedirler.

4. Dijital kitle iletişim araçları: Dijital alanda teknik gelişmelere paralel görülen yeni açılımlar elbette ki, kitle iletişim alanında da farklı bakışlara ve yönelimlere sebep olmuştur. İletişimin gerçekleştiği sanal mecralar; düşünülmesi gereken farklı konuları da gündeme taşımıştır.

Dr. Özgür YILMAZKOL