Dijital Okuryazarlık ile Medya Okuryazarlığı Farkları

İletişim teknolojisinin gelişmesi ve yenilenmesi sürecinde  her gün bilgi akışına maruz kalıyoruz. Medya ve iletişim kanalları aracılığıyla verilen enformasyon ve bilgi akışı, temelde bize günlük hayatın akışını aktarsa da, medya ve iletişim ağları olduğundan daha fazla anlamı içerir. Bu anlam ve mesaj yoğunluğu arasında kalan bizler de bilgi ve mesajları, kendi çerçevemizden okuruz. Peki, bu durum karşısında geleneksel medya ile dijital medya mesajlarını ne kadar anlayabiliyor ve doğru değerlendiriyoruz?

Temelde insan sorgulama ve anlayabilme kapasitesine sahip bir canlı olsa da medya söz konusu olduğunda okuryazarlık becerisi, düşünebilme ve anlayabilme pratikleriyle gelişir. Bir haber ve günlük medya akışında, karşılaştığınız bilgi ve enformasyonu nasıl okumanız gerektiği, medya okuryazarlığı kavramıyla ilişkilidir. Aynı zamanda iletişim teknolojisinin yarattığı dijital okuryazarlığı da dijital ortamı, temelde kullanabilme, anlayabilme ve değerlendirme süreçleri için kullanılır.

Enformasyon ve bilgi çağında bilmenizde yarar olan medya okuryazarlığı kavramıyla size iletilen bilgi ve mesajları doğru okuyabilecek ve eleştirel bir bakış geliştirebileceksiniz. Yazımızın da konusu olarak dijital medya okuryazarlığı ile medya okuryazarlığın sizlere olan faydalarından söz açarak bu iki önemli kavramın temel farklarını anlamanızı sağlayacağız.

Medya Okuryazarlığını Anlamak

İletişim kurabilme becerisini teknolojiyle birleştirerek bugün kullandığımız kitle iletişim araçlarını yaratabildik. Neredeyse her gün düzenli olarak kullandığımız kitle iletişim araçları, günlük akışında bize pek çok bilgi ve mesaj aktarmakta. Sık kullanılan bir iletişim aracı olarak televizyonu ele aldığımızda, karşımıza yüzlerce kanal çıkabilmektedir. Seçim yapabilmeye olanak sağlayan bu durum, aynı zamanda birden çok mesaj yoğunluğuna da sebep oluyor. Hayatımızın her alanında bizi kuşatan medya, iletişim aracı görevini üstlenirken bir yandan da kendi mesaj ve algılarını üretiyor.

 Medyanın kendini ortaya çıkardığı süreç boyunca, kendi kuralları oluşturduğu ve akış düzenini geliştirdiği rahatlıkla söyleyebiliriz. Bu noktada medya okuryazarlığı; medyanın ortaya çıkardığı metin, video, görsel, programları ve kurallarını bilmeyi, çözümlemeyi ve sorgulamayı sağlıyor. Medya endüstrisi, geniş bir alan olarak insanları bilgilendirme görevinin yanı sıra kendi çıkarları için de gerçeklik ve algılamayı etkileyebilecek bir düzen yaratmıştır. Bu düzeni anlayabilmeye ve etkin kullanabilmeye yönelik de medya okuryazarlığı kavramından yararlanacağız.

Medya okuryazarlığı kavramında önemli olan, medya ürünlerini izleme ve duyma süreçlerinde aktif bir katılımcı- gözlemci olabilme hedefidir. Çoğu zaman medya kanallarını sadece bir düğmeye basarak anladığımızı ve kullandığımızı sanıyoruz. Oysaki iş bundan daha karmaşık bir hâlde. Medya kendi ürünlerini yaratırken belli bir mesaj ve gerçeklik algısı da üretiyor. Örneğin; haber bültenleri, reklam ve dizi-filmleri ele aldığımızda, belli bir alt metin ile görsel- işitsel algı açısı vardır. Bu yöntemler aracılığıyla izleyicilerin algılarında bir oynama yaramak hedeflenebiliyor. Bundan dolayı da medya ürünlerini "olduğu gibi" kabul etmeden analiz ve alt metin okuması yapmalıyız. Bir haber geçişinde neden o ifadenin, fotoğrafın- videonun kullanıldığı, reklamlarda neden popüler kişilerin oynatıldığı ile  dizi- filmlerde aynı karakter ve hikâyelerin bize ne mesaj vermek istediklerini doğru değerlendirmeliyiz.

Medya kendi ürünleri vasıtasıyla bir düşünce, davranış ve duygu biçimini temsil eden hikâye ve karakterler yaratır. Medya okuryazarlığı yaratılan bu kurguları, geliştirilen bakış açısı ile ele alır ve sorgular. Medya ürünleri, hedef kitleye yönelik yaratılır ve buradaki hedef kitlenin ilgi ve isteğini ele almış gibi kendi ilgi ve isteklerini de ürünler aracılığıyla tüketicisine yansıtır. İşlevsel olarak her zaman eleştirel düşünme yolunda olan medya okuryazarlığı, bakış açısı edinmenizi sağlar. Buradaki eleştirel düşünceden kasıt da olumsuz değerlendirme değil, 5N1K sorularını sormanızı sağlayan düşünce biçimidir. Bugün okullarda eğitimi verilen medya okuryazarlığı, 21.yüzyılı okuma ve anlama konusunda edinebileceğiniz en temel becerilerden biridir.

Dijital Okuryazarlığını Öğrenme

Medya ürünleri ve iletişim teknolojisi, kendine yeni bir ortam yarattı. Dijitalleşen bir dünyada, sosyal medya, internet haberciliği ile dijital mecralar yeni bir kullanım alanı oluşturuyor. Bu görece yeni olan alanı etkin kullanabilme, öğrenme ve eleştirme potansiyeli de dijtal medya okuryazarlığını meydana getiriyor. Dijital mecraları doğru kullanabilme ve yorumlayabilmenin yolunu döşeyen dijital okuryazarlık, bilgiye erişme ve bilgiyi yaratma yollarını gösterir. Sosyal medya ve dijital ortamların çalışma mantığını ve kullanımını doğru öğrendiğinizde sadece tüketme değil, üretme potansiyeline de sahip olabilirsiniz.

Günümüzde medyanın kendini dijital ortama aktardığı durumdan da hareketle, dijital mecralarda alan dahilinde rahatça ilerleyebiliyorsunuz. Böylesi bir alanda hem ulaşılabilir hem de etki potansiyeline erişmiş oluyorsunuz. Faydası bir yana dijital mecraların, olumsuz ve sakıncalı olayları ve durumları yaratacak kişiler ile gruplara açık olması, dijital dünyanın kurallarını ve kullanımını öğrenmeyi gerektiriyor. Özellikle çocuk ve gençlerin kolayca etki altına alınabilecekleri düşünüldüğünde, dijital okuryazarlığın aile ve eğitim sistemi içinde öğrenilmesi gereklidir.

Dijital dünyanın bilgi ve kaynaklarını kullanma sürecinde tek bir tık hareketinin nelere sebep olacağını önceden öğrenmeli ve mecraların kullanım yolları da iyi bilinmelidir. Medya okuryazarlığında televizyon, radyo dergi, ve gazete gibi araçların içeriklerine ve ürünlerine bakılırken dijital okuryazarlıkta içerik, her tür araç vasıtasıyla kendini gösteriyor.

Bu bazen bir metin bazen bir tweet, bazen de fotoğraf olabiliyor. Daha geniş bir alana yayılan dijitalde medya ürünleri kendine kolayca yer bulabiliyor ve daha fazla etki de yaratabiliyor. Özellikle sosyal medyanın, bu dönemde etkileşim sağlama ve ulaşılabilirlik açısından geleneksel medyanın önünde olduğunu da söylemek mümkün. Böyle bir alanda da varlık göstermek ve fayda sunmak için doğru kullanımı öğrenmek şart.

Dijital Okuryazar Olabilme Yetkinliği

İnternetin geliştiği ve dijital dönüşüm odaklı bir dönemde, hem kendiniz hem de başkaları için dijital okuryazar olabilmek, önemli bir yetkinliktir. Yine bu yetkinlik, 21.yüzyıl becerilerinden olup, fayda sunması açısından gerekli bir öğrenme yoludur. Dijital okuryazar olabilmek için önce medya okuryazarlığını öğrenmeli daha sonra da dijital mecraların ve sosyal medyanın kullanım yollarını öğrenmelisiniz. Dijital okuryazarlık eğitimi ile dijital medyayı kullanabilme, anlayabilme ve üretebilme yetkinliğine kolaylıkla erişebilir ve kendinizi geliştirebilirsiniz.