AnasayfaBlogBürokrasi Nedir? Bürokrat Kimdir?
Nedir?

Bürokrasi Nedir? Bürokrat Kimdir?

21 Ekim 2021
Sakallı bir adam büyük bir kütüphanenin önünde durmuş, uzaklara bakmaktadır. Üzerinde koyu mavi bir ceket, siyah kot pantolon ve bir çift siyah bot var. Güçlü, kare bir çene hattı, belirgin bir burun ve dolgun, uzun bir sakal ile yüz hatları net bir şekilde tanımlanmıştır. Işık koyu renk gözlerini yakalıyor ve bakışları bilinmeyen bir şeye odaklanıyor. Büyüklü küçüklü kitaplarla dolu rafları ve bakımlı bir bahçeye bakan geniş penceresiyle kütüphanenin her ayrıntısı görülebiliyor. Güneş batıyor ve gökyüzü koyu kırmızı ile turuncunun güzel bir karışımı. Adam huzurlu görünüyor ve onun varlığı sahneye bir sakinlik duygusu getiriyor.
KavramAnlamıEk Bilgi
BürokrasiDevlet kurumlarının yüksek mevkilerinde çalışan, üst düzey yöneticilerden oluşan yapı.Bürokrasi kavramının kökeni çok eskiye dayanır.
Bürokrasi (mecaz anlam)Devlet kurumlarındaki resmi işleri, kırtasiyecilikle ve işlemleri uzatma yoluyla yapmak.Kırtasiyecilik ve işlemleri uzatma, bürokratik süreçlerin olumsuz yönlerini ifade eder.
BürokratBürokrat, bürokrasinin bir parçası olarak devlet kademelerinde çalışan kişiye verilen isimdir.
Bürokrasi (köken)Fransızca kökenli 'bureaucratie' kelimesinden gelen bürokrasi, 'devlet memurlarından oluşan iktidar' anlamında kullanılır.
'Bureau' kökenFransızcadaki 'bureau', 'büro' veya 'devlet dairesi' anlamına geliyor.
'Cratie' kökenFransızcadaki 'cratie', 'iktidar' anlamına geliyor.
Bürokrasi (genel anlamı)Devlet işleyişinin önemli bir parçasını oluşturan kurumsal yapı.Bürokrasi, devletlerin çeşitli sektörlerinde hizmet sunumu ve karar mekanizmalarını yürütür.
Bürokrasi (sosyal medya)Bürokrasi terimi, çoğunlukla devletle ilgili konuların tartışıldığı sosyal medya platformlarında yaygın olarak kullanılır.
Bürokrasi (gazete, dergi)Bürokrasi kelimesi, gazete ve dergi yazılarında, özellikle devlet politikaları ve işleyişi hakkında yazılırken sıkça geçer.
Bürokrasi (TV programları)Televizyon programlarında, özellikle siyasi ve haber programlarında, bürokrasi konusu sıkça ele alınır.

"Bürokrasi" dendiği zaman aklımıza ne gelir? Günlük hayatta, haber programlarında, hatta sosyal medyada karşılaştığımız "bürokrasi" nedir diye düşündünüz mü hiç?  

Gündelik yaşamımızda, okuduğumuz kitapta, gazetede, dergide; izlediğimiz televizyon programlarında bu kelime sıkça geçer. 

Bürokrasi ve bürokrat gibi kavramların devletle ilgili olduğunu az çok hepimiz biliyoruz. Ancak bu kavramların tam anlamlarını birçok kişi bilmeyebilir. "Bürokrasi nedir?" ve "bürokrat nedir?" sorularının cevaplarını bu yazımızda açıklamaya çalışacağız.

Bürokrasi kelimesinin önce TDK sözlüklerindeki anlamlarına bakalım:

  • Bürokrasi, devlet kurumlarının yüksek mevkilerinde çalışan, üst düzey yöneticilerden oluşan yapıdır (gerçek anlam).

  • Bürokrasi, devlet kurumlarındaki resmî işleri, kırtasiyecilikle ve işlemleri uzatma yoluyla yapmaktır (mecaz anlam).

Bürokrasi kelimesinin kökenlerine bakacak olursak, bu kavramın geçmişi oldukça eskilere dayandığını görebiliriz.

Fransızca kökenli "bureaucratie" kelimesinden gelen bürokrasi, Fransızcada "devlet memurlarından oluşan iktidar" anlamında kullanılıyor. Fransızcadaki "bureaucratie" kelimesi, iki kök kelimenin bileşiminden oluşuyor: "bureau" (büro, devlet dairesi) ve "cratie" (iktidar). 
Fransızcadaki "bureau" kelimesi; büro, yani "çalışma masası" anlamına da geliyor. Kökenlerine baktığımızda Latince "burra" kelimesinden Fransızcaya geçmiş olduğunu görüyoruz. Fransızcadaki "cratie" kelimesi de, Latinceden modern dillere aktarılan "kratos" kelimesinden geliyor. 

Bürokrasi sözcüğünü oluşturan bu kökleri bir araya getirdiğimizde şu tablo ortaya çıkıyor: Bürokrasi= burro (masa) + kratos (yönetim). Dolayısıyla da bürokrasi, masa veya büro yönetimi anlamına da geliyor. 
Bu yazıda, "Bürokrasi Ne Demek?", "Bürokrat Kimdir? Ne İş Yapar?", "Bürokrasi Türleri Nelerdir?" ve "Bürokrasinin Özellikleri Nelerdir?" gibi konuları inceleyeceğiz.

Bürokrasi Ne Demek? 

"Bürokrasi ne demek?" sorusuna cevap vermeden önce, bu kavramın ne zaman ve nasıl hayatımıza girdiğine bakmalıyız.

Bürokrasi kavramını oluşturan kelime kökleri (burro, kratos) insanlık tarihi kadar eski olsa da, bilimsel literatüre kazandıran Max Weber’dir. Ancak Weber’den önce (Fransız İhtilâlinden otuz yıl sonra, 1818’de), “bürokrasi” kelimesini ilk olarak Fransız ekonomist Gournay ortaya atmıştır. Alman sosyolog Weber ise, siyaset ve sosyoloji alanındaki araştırmalar ve çalışmalar yaparak "bürokrasi" kavramını bilime kazandırmıştır.  Weber'in, hiyerarşi ve ideoloji konularındaki çalışmaları; bilim ve siyaset dünyasında tartışmalara yol açmıştır.Weber, bürokrasi ve siyasetin babası olarak görüldüğü için; bürokrasinin bilimsel tanımını ona göre açıklayabiliriz.

Weber’e göre bürokrasi: Toplumda hiyerarşik bir yapı içinde örgütlenen, genel kurallar ve prensiplere göre çalışan bir sistemdir. Bu bürokratik sistemlere; bakanlıklar, hastaneler, silahlı kuvvetler, okullar, daire başkanlıkları gibi kurumlar örnek olarak verilebilir.

Bürokrasi kelimesinin bilimsel anlamından sonra sıra, günlük hayatta karşımıza çıkan anlamına geliyor. Bürokrasi denilince aklımıza ilk gelen anlam, "kamu kurumlarındaki üst düzey yöneticiler topluluğu" oluyor. Ancak bu anlam yeterli değildir. Aslında "Bürokrasi"; devlet kurumlarında üst düzey mevkilerde çalışan, yüksek dereceli yöneticilerden oluşan "yapı" anlamına geliyor. "Topluluk" kelimesine göre "yapı" kelimesi çok daha yerinde bir kullanım olur. Çünkü "topluluk" kelimesinden bir sistem anlamı çıkmayabilir, ancak "yapı" kelimesi tam olarak sistemli bir örgütü çağrıştırır. 

Bürokrat Kimdir? Ne İş Yapar?

"Bürokrat" kavramının anlamı, "kamu kurumlarında görev yapan üst düzey yönetici" olarak açıklanabilir. Ayrıca bürokrat, bürokrasi yapısının içinde bulunan görevlilerin tamamına da verilen isimdir.  Toplum arasında bürokrat ile siyasetçi kavramlarının sıklıkla karşılaştırıldığını görüyoruz. Ancak bürokratların siyasetçilerden en önemli farkı, göreve seçim yoluyla gelmemeleri; atanma yoluyla gelmeleridir.

Bürokrat, aslında devlet memurudur; devletin en üst düzeydeki kamu kurumlarının en başındaki yöneticilerdir. Devletin üst düzey kurumlarında çalışan bürokratlar, bulundukları kurumdaki her birimin idaresinden sorumludur. 

Yüksek dereceli bürokrat türleri şu şekildedir:

  • Büyükelçi

  • Konsoloslar

  • Ataşeler

  • Müsteşar

  • Vali

  • Kaymakam

  • KİT yöneticileri

  • Daire Başkanları

  • İl Sağlık Müdürü

  • İl Emniyet Müdürü

  • İl Millî Eğitim Müdürü

Bürokratların görevlerini de şu şekilde sıralayabiliriz:

  • Ülkemizin Avrupa Birliği ve diğer ülkelerle olan ilişkilerini yürütmek,

  • Kurumun bütçesi ve kaynaklarla ilgili raporları kontrol etmek,

  • Kuruma bağlı birimleri ve çalışmaları düzenli olarak denetlemek,

  • Kuruma bağlı olan kuruluşların yapı işlerini yönetmek,

  • Kurumdaki meslekî eğitim ve hizmetlerin yeterliliğini denetlemek,

  • Kurumun mekânıyla ilgili plânlamalar yapmak,

  • Kurumdaki basın ve halkla ilişkiler işlerini yönetmek,

  • Kurumla ilgili hukukî süreçleri takip etmek,

  • Kurumdaki destek hizmetlerinin işlerini denetlemek,

  • Birimlerdeki çalışmaların yönetmeliklere uygunluğunu denetlemek.

Bürokrasi Türleri Nelerdir?

Bürokrasi; yönetimsel bir yapı olmakla birlikte, hiyerarşik olarak bir emir-komuta zincirinin var olduğu yapılardır. 
Sosyolog ve "modern bürokrasinin babası" olarak kabul edilen Max Weber, bürokrasiyi daha rasyonel ve olumlu bir açıdan incelemiştir. 
Weber'e göre bürokrasi türleri şu şekilde açıklanabilir: 

Patrimonyal bürokrasi

Geleneksel toplumların en belirgin özelliklerinden birisidir. İdarî işlerde iktidardaki yöneticinin çevresinde toplanmış olan ve ayrıcalıklara sahip olan, bunun yanı sıra da “ismi ve unvanı" ile önemsenen kişilerden oluşur. Patrimonyal bürokrasi, idarî ve askeri yapılardaki unsurlar, otoritenin akrabaları, kendine yakın tebaası ve yakın arkadaşları arasından seçilmesi yoluyla oluşturulan bir düzeni ifade eder.

Modern (rasyonel) bürokrasi

Mevkilerin ve görevlerin işlevlerine dayalı olan bürokrasi türüdür; bürokratlar bu makamları sadece doldurur. Dolayısıyla da hukukî anlamda statü temelinde, kişiler değil makamlar önem kazanır. Modern bürokraside bürokratlar, kişisel olmayan bir bir yapının içinde ve sistemli kurallar çerçevesinde çalışırlar. 

Weber’e göre bürokrasi yaklaşımı

Otorite hiyerarşisi, yazılı kurallar, işbölümü, yazışmaların dosyalanması gibi etkenlerden oluşan bir yapıdır. Max Weber; bürokrasiyi en rasyonel ve en etkili hukuksal otorite ve siyasal kontrol şekli olarak görmüştür. Çünkü bürokrasi, geleneksel olan organizasyon şekillerinden daha fazla öngörülebilir olandır, ayrıca en disiplinli ve güvenilir olanıdır. 

Bürokrasinin Özellikleri Nelerdir?

Bürokrasi ve bürokrat kavramlarını tanıdıktan sonra, şimdi de sıra bürokrasinin özelliklerini açıklamaya geldi. Ancak bürokrasinin özelliklerinden önce, bürokrasi ile ilgili bazı notlarımız daha olacak. Bir devletin idaresinin nasıl olduğunu anlamak için yapılması gereken ilk iş, kişilerin masalarına bakmaktır. Masanın yapıldığı malzeme ve o malzemenin kalite standardı bile, ilgili bürokratın üst düzey derecesiyle ilgili bize bilgi verir.

Örneğin, makam koltuğu suni deri mi yoksa gerçek deri bir koltuk mu olduğu bilgisi bize net bir mesaj verebilir. Bunun gibi; masasının büyüklüğü, ahşabının kaçıncı kalite ve ne ağacından olduğu da bize benzer netlikte fikir verir. Ayrıca odanın büyüklüğü ve bürokrata ulaşılan kapı ve kişi sayısı da o bürokratla ilgili bilgi verebilir. Odanın büyüklüğü, kapı ve aracı kişi sayısı arttıkça; bürokratın mevkisi de doğru orantılı olarak büyük olur. 

Bürokrasiyle ilgili bu notlardan sonra, şimdi gelelim bürokrasinin özelliklerine… Alman sosyolog ve bürokrasinin babası sayılan Max Weber’e göre bürokrasinin özellikleri, şu şekilde açıklanıyor:

  • İdarî personel, sadece tanımlanmış olan görevlerini yapmakla yükümlüdür,

  • Memuriyet tanımları, net bir şekilde ve hiyerarşik sıraya göre kademelendirilmiştir,

  • Her bir kadronun işlevleri ve özellikleri açık ve net olarak tanımlanmıştır,

  • Memurlar bir sözleşmeyle görev altına alınırlar,

  • Memurlar işe alınırken, meslekî eğitim yeteneğine ve diplomaya göre seçilirler, 

  • Memurların ödemesi "maaş" şeklindedir ve emeklilik gibi haklara sahip olurlar, 

  • Memur istediği zaman istifa edebilir, kurum istediği zaman da işine son verilebilir,

  • Memurun yazılı olarak kayda geçen görevi, tek ya da ana işidir,

  • Memuriyet, kariyerdir ve memurlar kıdeme göre üst mevkiye terfi ederler,

  • Memurlar, belirli bir disiplin ve kontrol sistemine tabi olarak çalışırlar.

Bürokrasi, Devlet kurumlarının yüksek mevkilerinde çalışan, üst düzey yöneticilerden oluşan yapı, Bürokrasi kavramının kökeni çok eskiye dayanır, Bürokrasi (mecaz anlam), Devlet kurumlarındaki resmi işleri, kırtasiyecilikle ve işlemleri uzatma yoluyla yapmak, Kırtasiyecilik ve işlemleri uzatma, bürokratik süreçlerin olumsuz yönlerini ifade eder, Bürokrat, , Bürokrat, bürokrasinin bir parçası olarak devlet kademelerinde çalışan kişiye verilen isimdir, Bürokrasi (köken), , Fransızca kökenli 'bureaucratie' kelimesinden gelen bürokrasi, 'devlet memurlarından oluşan iktidar' anlamında kullanılır, 'Bureau' köken, , Fransızcadaki 'bureau', 'büro' veya 'devlet dairesi' anlamına geliyor, 'Cratie' köken, , Fransızcadaki 'cratie', 'iktidar' anlamına geliyor, Bürokrasi (genel anlamı), Devlet işleyişinin önemli bir parçasını oluşturan kurumsal yapı, Bürokrasi, devletlerin çeşitli sektörlerinde hizmet sunumu ve karar mekanizmalarını yürütür, Bürokrasi (sosyal medya), , Bürokrasi terimi, çoğunlukla devletle ilgili konuların tartışıldığı sosyal medya platformlarında yaygın olarak kullanılır, Bürokrasi (gazete, dergi), , Bürokrasi kelimesi, gazete ve dergi yazılarında, özellikle devlet politikaları ve işleyişi hakkında yazılırken sıkça geçer, Bürokrasi (TV programları), , Televizyon programlarında, özellikle siyasi ve haber programlarında, bürokrasi konusu sıkça ele alınır
bürokrasi bürokrasi ne demek bürokrasi nedir bürokrasinin özellikleri bürokrasinin özellikleri nelerdir bürokrasi türleri bürokrat kimdir
Bu, uzun siyah saçlı genç bir kadının görüntüsüdür. Üzerinde hafif bol parlak kırmızı bir gömlek var. Gözleri kapalı ve dudakları hafifçe ayrık, sanki rahatlamak için bir an ayırıyormuş gibi. Başı hafifçe eğik ve kollarını göğsünün üzerinde kavuşturmuş. Kendinden emin ve rahat bir duruşu var. Saçları omuzlarına dökülen yumuşak, doğal dalgalarla şekillendirilmiş. Yirmili yaşlarında olduğu anlaşılıyor ve yüzünde sıcak ve davetkâr bir ifade var. Bu anda dingin ve mutlu görünüyor.
Emel Keskin
Blog Yazarı

1998-1999 yılları arasında, Yalova'da bulunan bir reklam ajansının Koleksiyon adlı dergisinde; reklam koordinatörü ve köşe yazarı olarak çalıştı. 2003’te Mimar Sinan Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü'nden mezun oldu. Halen İstanbul Üniversitesi, Çocuk Gelişimi Bölümü öğrencisi.

Benzer Yazılar
Doğru ve faydalı bilgiler sağlama konusunda kararlı olan uzman ekibimizle blogumuzu her zaman yeni makaleler ve videolarla güncelliyoruz. Güvenilir tavsiyeler ve bilgilendirici içerikler arıyorsanız, blog sayfamıza mutlaka göz atın.