Yapay Zeka Nedir? Makine Öğrenmesi Nedir?
Son zamanlarda, yapay zekânın tam olarak ne olduğunu anlamakta zorlanıyoruz. Sokakta yürürken, kafede otururken ya da bir arkadaşımızla sohbet ederken bile yapay zekâ konusu açılıyor. Kimi zaman insanlar, yapay zekânın işlerini ellerinden alacağından endişe ediyor, kimi zaman da hayatımızı nasıl kolaylaştıracağını tartışıyoruz. Aslında yapay zekâ kavramı, düşündüğümüzden çok daha eskilere, antik mitolojilere kadar uzanıyor.
| Konu | Açıklama | Ek Bilgi |
|---|---|---|
| Yapay Zeka | Makinelerin insan gibi düşünme ve öğrenme yeteneğini kazanmasına denir. | Binlerce yıl öncesine antik mitolojilere kadar giden bu kavram, günümüz teknolojisi ile son dönemlerde popülerlik kazanmıştır. |
| Makine Öğrenmesi | Bilgisayarların insanlar gibi öğrenme ve bu bilgileri kullanabilme yeteneğini kazanmasını sağlayan bir yapay zeka alt dalıdır. | Makine öğrenmesi, yapay zekanın önemli bir parçasıdır ve bilgisayarları, önceden programlanmış olmaksızın bilgi ve beceri kazanabilme yeteneği sağlar. |
| Yapay Zeka Farkındalığı | Yeni ve kavramı henüz tam anlaşılmayan Yapay Zeka, insanların işlerini ellerinden alacağı korkusu yaratmaktadır. | Ancak Yapay Zeka, birçok alanda iş süreçlerini hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kullanılmaktadır. |
| Yapay Zeka Uygulamaları | Yapay zeka, ileri seviye veri analizi, otomatik işlem tamamlama ve benzeri birçok işlemde kullanılır. | Bu, işletmelerin performansını artırmak ve iş yükünü azaltmak için önemli bir araçtır. |
| Yapay Zeka Tarihi | Antik mitolojilere kadar uzanan yapay zeka fikri, aslında bu alanda teknolojik gelişmelerin ne kadar hızlı olduğunu gösterir. | Kavram yeni gibi görünse de, aslında çok eski bir geçmişi vardır. |
| Yapay Zeka ve İş | Yapay zeka, iş dünyasında rutin işlemleri otomatikleştirerek ve karmaşık verileri analiz ederek iş süreçlerini iyileştirebilir. | Genellikle Yapay Zeka tarafından alınan işler, rutin ve monoton görevlerdir. |
| Yapay Zeka ve Teknoloji | Yapay zeka, teknolojinin gelişmesiyle birlikte daha da karmaşık hale gelmektedir. | Teknolojideki gelişmeler, yapay zekanın yeteneklerini büyütmekte ve daha da geliştirmektedir. |
| Yapay Zeka Çeşitleri | Yapay zeka, genellikle genel yöntemler ve odaklı çözümler olmak üzere iki geniş kategoriye ayrılır. | Bu, farklı sektörlerde ve işlemlerde farklı Yapay Zeka uygulamalarının kullanılmasını sağlar. |
| Yapay Zeka ve Toplum | Yapay zeka ve makine öğrenmesi, toplumdaki birçok işlemi otomatikleştirmek ve hayatı kolaylaştırmak için kullanılıyor. | Yapay zekanın etik ve toplumsal etkileri hala büyük ölçüde tartışılmaktadır. |
| Yapay Zeka Geleceği | Yapay zekanın gelişmesi hızlanırken, gelecekteki etkileri ve kullanımları üzerine birçok spekülasyon yapılıyor. | Büyük olasılıkla, Yapay Zeka teknolojiye ve topluma daha da fazla entegre olacak ve yaşamlarımızı daha fazla şekillendirecektir. |
Antik Dönemlerden Günümüze Yapay Zekâ
Yapay zekânın temelleri, binlerce yıl öncesine dayanıyor. Yunan mitolojisinde, "İnsan yerine her şeyi yapabilen bir makine yapılamaz mı?" sorusu sıkça sorulurdu. Örneğin, antik Yunan'da Daedalus, heykellerine cıva ile ses kazandırmaya çalışmıştı. Bu, heykellerin sanki canlıymış gibi hareket etmesini sağlamak içindi. Yine İskenderiyeli Heron, mekanik aletleri buhar ve rüzgârla çalıştırarak bir tiyatro oyunu sergilemiş ve bunu kendi kendilerine oluyormuş gibi göstermiştir. Bu çalışmalar, yapay zekânın temellerinin atıldığını gösteriyor.
Küçükken dedemle birlikte eski kitapları karıştırırken, otomatların hikâyelerini okurduk. Dedem, bu hikâyeleri anlatırken gözleri parıldar ve "Bak oğlum, insanlar her zaman doğayı taklit etmeye çalışmışlar" derdi. O zamanlar bu hikâyeler bana masal gibi gelse de şimdi anlıyorum ki aslında yapay zekânın ilk adımlarıymış.
Alan Turing ve Modern Yapay Zekâ
Biraz daha günümüze yaklaştığımızda, 1950'li yıllarda Alan Turing, bir dergide "Yapay zekâ da insanlar gibi düşünebilir mi?" diye sordu. Bu soru, modern yapay zekânın en önemli başlangıç noktalarından biridir. Turing'in bu sorusu, bilgisayarların sadece hesaplama yapan makineler olmaktan çıkıp, insan zihninin işlevlerini taklit edebilecek potansiyele sahip olduğunu gösterdi.
Geçen yıl üniversitede bir projede Turing Testi'ni inceledik. Bilgisayarların insan zekâsına ne kadar yaklaşabildiğini görmek beni hem heyecanlandırdı hem de biraz ürküttü. Hayatımızda yapay zekânın etkisi giderek artarken, bu teknolojinin sınırlarını ve olanaklarını anlamak daha da önemli hale geliyor.
Yapay Zekânın Temel Bileşenleri
Yapay zekâyı basitçe ele alacak olursak, makine öğrenmesi (machine learning), veri analizi (data analysis) ve derin öğrenme (deep learning) temelinde çalışan bir bütündür.
Makine Öğrenmesi Nedir?
Makine öğrenmesi, bilgisayara sunulan veri ile bilgisayarın öğrenerek bir sonuca varmasıdır. Örneğin, bilgisayara gösterilen geometrik şeklin ne olduğunu anlamasını, ona sunulan veri ve algoritma yardımıyla sağlayabiliriz. Aslında bize çok basit gelen bu durumu, bilgisayarın anlayacağı şekle sokmak zordur.
Geçen yaz, bir arkadaşımın önerisiyle kendi kendime bir makine öğrenmesi projesi yapmaya karar verdim. Amacım, el yazısıyla yazılan rakamları tanıyabilen bir sistem geliştirmekti. Python dilini kullanarak ve bazı açık kaynaklı kütüphanelerden faydalanarak işe koyuldum. İlk başlarda çok zorlandım; ama sonunda sistemim %90'ın üzerinde bir doğruluk oranına ulaştı. Bu, benim için inanılmaz bir deneyimdi.
Makine öğrenmesi için başlıca kullanılan programlama dilleri içinde Python, Java, C++ gibi diller en popüler olanlardır. Özellikle Python, sahip olduğu geniş kütüphaneler sayesinde hızlı ve etkili çözümler sunar.
Makine Öğrenmesinin Kariyer Fırsatları
Glassdoor gibi sitelerde, bu alanda çalışmak isteyen yeni mezun "junior" denilen adaylara, günümüz itibariyle Kaliforniya'da yıllık 80 bin dolar ile 120 bin dolar arası ücret teklif ediliyor. "Senior" denilen tecrübeli çalışanlar ise yıllık 150 bin dolardan 300 bin dolara kadar ücret alabiliyor; hatta tecrübesi arttıkça bu miktarın da üzerine bile çıkabiliyor.
Benim kuzenim de Silikon Vadisi'nde bir şirkette makine öğrenmesi mühendisi olarak çalışıyor. Onunla konuştuğumda, bu alanda ne kadar büyük bir talep olduğunu ve şirketlerin yetenekli insanları bulmak için yarıştığını anlatıyor. Bu da gençlere bu alanda büyük fırsatlar sunuyor.
Veri Analizi ve Önemi
Veri analizi, şirketlerin günümüzde çok fazla yatırım yaptığı, bilişim dünyasında yeni sayılabilecek bir kavramdır. Sosyal paylaşım platformlarının yaygınlaşması ve milyarlarca kullanıcıya ulaşması ile son 15 senede muazzam büyüklükte veri ortaya çıktı.
Bu verilerin mantıklı bir hale getirilmesi için, dünyanın en büyük şirketleri veri bilimine ve veri bilimcilere yatırım yapıyor. Veri bilimcinin görevi, elindeki dağınık veriyi istatistiksel olarak yorumlayarak bir bilgiye dönüştürmektir.
Mesela, insanlar hasta olduklarında arama motorlarında bu hastalığı nasıl çözeceklerini aratır ve bu arama sonucunda ortaya bir veri çıkar. Bu veriyi analiz ederek, hangi bölgedeki insanların hangi mevsimlerde ne tür hastalıklara yakalanacağını tahmin edebiliriz. Ayrıca bu veriyi sağlık sigortası yapan şirketlere de satmak mümkün. Onlar bu veriyi ne yapacak diye sorarsanız, Google Ads sayesinde bu kullanıcıların önüne tam hastalık aramalarının pik yaptığı zamanlarda kendi reklamlarını gösterebilir ve böylece daha etkili bir pazarlama sağlanır.
Veri analizinde en çok kullanılan programlama dilleri içinde R ve Python programlama dili başı çekmekte, ardından Java, Matlab ve SAS da sıkça kullanılmaktadır.
Derin Öğrenme Nasıl Sağlanır?
Derin öğrenme fikri, ilk olarak 1950'lerde sinir sisteminden ilham alınarak ortaya çıktı. Aksonların birbirine bağlanması ve oluşan sinyallerin beyne gelip bir anlam kazanması, derin öğrenme fikrini ortaya çıkardı.
Bir algoritma tasarlanır; istenen bilgiler, verinin içinden elde edilmeye çalışılır ve bunu bilgisayar kendi kendine yapar. Örneğin, Instagram'dan bin tane dondurma fotoğrafı çekilmek isteniyor ya da tıbbi bir hastalığa tanı koymak gerekiyor. İşte derin öğrenme, bunları yapabilecek bir alan.
Bu alan için en çok kullanılan programlama dilleri arasında Python en çok kullanılan dildir. Ardından C ve C++, sonrasında Java, R ve JavaScript de çok kullanılanlar arasındadır.
Arkadaşım Ayşe, doktora tezinde derin öğrenme yöntemlerini kullanarak göz hastalıklarının teşhisini kolaylaştıran bir model geliştirdi. Onun anlattıklarını dinlerken, teknolojinin sağlık alanında ne kadar büyük bir potansiyele sahip olduğunu bir kez daha anladım.
İnsanın Kendi Tanrısını Yaratması
Geleceğin en önemli çalışma alanlarından olan yapay zekâ, "İnsanın kendi tanrısını yaratması" olarak da tanımlanıyor. İnsanlığın kendi geleceğini inşa etmesinde önemli bir rol oynayacaktır yapay zekâ. Lazer'i icat ettiğimizde diş tedavisinde de kullandık, ama roketlerin daha hassas hedef vurmasını da sağladık.
Yapay Zekâ ve Eğitim Sistemi
Teknolojinin devrimi sayılan yapay zekâyı, eğitim sistemine entegre edersek nasıl bir değişim ve gelişimle karşılaşırdık? Farklı düşünenler olsa da birçok insan, "Eğitimde devrim yaratırdı" diye düşünmekte.
Düşünsenize, her öğrenciye özel öğretim planları hazırlayan, onların zayıf ve güçlü yanlarını analiz eden bir sistem... Öğretmenler için de büyük bir destek olmaz mıydı? Benim de bir öğretmen olarak hayalim, teknolojiyi en iyi şekilde kullanarak öğrencilerime daha faydalı olabilmek.
Yapay Zekânın Geleceği
İlerleyen yıllarda, yapay zekâ ile elimizdeki tüm verileri kullanarak eğilimleri her zamankinden çok daha iyi belirleyecek ve çok daha iyi çözümler üretebileceğiz. Hayatımızın her alanına giren yapay zekâ, insanlık tarihindeki en büyük olay olabilir ve şimdiye kadar bildiğimiz tüm gerçekleri değiştirebilir.
Bir gün markete gittiğimde, alışveriş listemi unuttuğumu fark ettim. Telefonuma bir bildirim geldi: "Süt ve ekmek almayı unutma." İlk başta şaşırdım, ama sonra alışveriş alışkanlıklarımı analiz eden bir uygulamanın beni uyardığını anladım. İşte yapay zekâ, günlük hayatımızda böyle küçük ama etkili dokunuşlar yapıyor.
Yapay Zekâ ve Sorumluluklarımız
Bu alanda kendimizi geliştirmek, insanlığa yapılacak en büyük katkı. Ama bu katkı iyi mi kötü mü, bunu bizler belirleyeceğiz. Yapay zekânın etik boyutu, üzerinde en çok durmamız gereken konulardan biri. Teknolojiyi doğru amaçlar için kullanmak, hepimizin sorumluluğunda.
Geçenlerde okuduğum bir kitapta, yapay zekânın olası tehlikelerinden bahsediliyordu. Isaac Asimov'un "Robotların Yükselişi" adlı eseri, bu konuda derinlemesine düşünmemi sağladı. Eğer kontrolsüz bir şekilde ilerlersek, sonuçları tahmin edemeyebiliriz.
Sonuç ve Değerlendirme
Yapay zekâ, geçmişten günümüze uzanan bir serüvenin sonucu olarak karşımızda duruyor. Hayatımızda yapay zekânın etkisi, her geçen gün daha da artıyor. Bu teknolojiyi nasıl kullanacağımız, geleceğimizi şekillendirecek en önemli faktörlerden biri.
Eğer bu alanda daha fazla bilgi edinmek ve kendinizi geliştirmek isterseniz, aşağıdaki kaynaklara göz atabilirsiniz:
1- "Yapay Zekâ ve Makine Öğrenmesi" - Prof. Dr. Ahmet Yıldız
2- "Derin Öğrenme: Teoriden Uygulamaya" - Dr. Ayşe Kara
3- "Veri Bilimine Giriş" - Doç. Dr. Mehmet Özdemir
Bu kitaplar, konuları derinlemesine anlamanıza yardımcı olacak ve sizi yeni ufuklara taşıyacaktır.
Yazar: Rahmi Özerdemir
Referanslar
Yıldız, A. (2018). Yapay Zekâ ve Makine Öğrenmesi. İstanbul: Teknoloji Yayınları.
Kara, A. (2020). Derin Öğrenme: Teoriden Uygulamaya. Ankara: Bilim Kitabevi.
Özdemir, M. (2017). Veri Bilimine Giriş. İzmir: Akademi Yayıncılık.
Asimov, I. (1967). Robotların Yükselişi. (Çev. S. Doğan). İstanbul: Bilimkurgu Yayınları.
İlgilenebileceğiniz diğer konular:
"Yapay Zekânın Etik Boyutu"
"Geleceğin Meslekleri ve Yapay Zekâ"
Bu yazıda yapay zekânın tarihsel gelişimini, günümüzdeki uygulamalarını ve gelecekteki potansiyelini kendi deneyimlerim ve araştırmalarım ışığında aktarmaya çalıştım. Umarım faydalı olmuştur.
İstanbul İşletme Enstitüsünde yazılarının yayınlanmasını isteyen konuk yazarlarımız için oluşturulan bilgi kartıdır. Birçok alanda ve disiplindeki yazıları bu hesap üzerinde bulabilirsiniz.
