Spot Işığı Etkisi ve Düşünce Sapması
Konsept | Açıklama | Örnek |
---|---|---|
Kendinden Başkasını Düşünmemek | W. E. Gladstone'un belirttiği gibi, insanların genellikle kendi çıkarlarını ve ihtiyaçlarını başkalarınınkine tercih etme eğilimindedir. | Bir kişi kendine bir avantaj sağlayabilecekse, başkasının zararına bile olsa karar alabilir. |
Aile, Arkadaş ve Çocuk Düşünme | İnsanlar genellikle ailelerini, arkadaşlarını ve çocuklarını düşünürler. Bu, genellikle empati ve sevgi gerektiren bir durumdur. | Bir ebeveynin çocuğunun ihtiyaçlarını karşılamak için kendi ihtiyaçlarından feragat etmesi. |
Benlik Düşüncesi | Kendisi hakkında düşünme, genellikle herkesin kendisi hakkında düşündüğü hissini içerir. | Bir kişi bir topluluk önünde konuşurken, genellikle herkesin onu değerlendirdiğini düşünür. |
Spot Işığı Etkisi | Davranış bilimlerinde, bu fenomen genellikle insanların, başkalarının onları sürekli düşündüğü ve değerlendirdiği hissini yaşaması olarak tanımlanır. | Bir kişi herkesin onun hakkında konuştuğunu veya onu beğendiğini düşünüyorsa, bu bir Spot Işığı Etkisi örneği olabilir. |
Düşünce Sapması | Bir düşünce sapması, insanların gerçeklik algılarını değiştirebilecek mantıksal veya rasyonel olmayan bir düşünce veya inanış şeklidir. | Bir kişi her zaman haklı olduğuna inanıyorsa, bu bir düşünce sapması örneği olabilir. |
Empati | Empati, başkalarının hislerini anlama ve paylaşma yeteneğine denir. | Birisi acı çekiyorsa, bir başkası empati yoluyla bu acıyı anlayabilir ve paylaşabilir. |
Bireysel Farklılıklar | Her insanın kendine özgü düşünceleri, hisleri ve davranışları vardır. Bu farklılıklar kişisel deneyimler, genetik faktörler ve çevresel etkiler tarafından belirlenir. | Bir kişi sosyal etkinliklere katılmaktan hoşlanabilirken, diğer bir kişi yalnız olmayı tercih edebilir. |
İnsan Davranışı | İnsan davranışı, çevresel ve genetik faktörlerin bir sonucu olarak ortaya çıkan kişisel tepkiler ve eylemlerdir. | Birisi tehlikeli bir durumla karşılaştığında kaçabilir veya savaşabilir. |
İnsanlar Arası İlişkiler | İnsanlar arası ilişkiler, insanların birbirleriyle nasıl et interacted ettiğini ve ilişkileri içinde nasıl hissettiklerini inceler. | Bir çift birbirlerini seviyor olabilir, ama bu mutlaka uyumlu bir ilişki anlamına gelmez. |
Kendi İçinde Kalmak | Bazı insanlar, düşüncelerini ve duygularını dış dünyadan saklayabilirler. Bu, genellikle içe dönük kişilerin karakteristik bir özelliğidir. | Bir kişi bir konferansa katılıyor, ama konuşma yapmıyor ve sosyal etkileşime girmiyor. |
"Kendinden başkasını düşünmemek insan ırkının en büyük lanetidir." demiş W. E. Gladstone. Ailesini, arkadaşlarını ve çocuğunu düşünen insanların varlığı inkar edilemez. Ancak herkesten daha çok düşündüğümüz benliğimizi de göz ardı etmeyelim. Herkesin bize baktığı, bizi konuştuğu, bizi düşündüğü veya bizi beğendiği hissi yatar içimizde. İşte bu bir düşünce sapmasıdır ve buna davranış bilimleri Spot Işığı Etkisi olarak adlandırır.
Spot Işığı Etkisi Nedir?
Spot ışığı bir diğer adıyla sahne ışığı etkisi insanların sosyal hayatlarında diğer insanlar tarafından olduğundan daha fazla göz önünde olduklarını düşünmeleridir. Yani diğer insanların bizim davranışlarımıza, düşüncelerimize, kıyafetlerimize ve ayakkabılarımıza aslında var olandan daha fazla incelediklerini ve sürekli bizi gözlediklerini düşünürüz.
Biri Beni Mi Gözetliyor?
Bu etkinin çok fazla örnekleri var ve farkında bile olmadan gün içerisinde bu etkinin bizi yönlendirmesine izin veriyoruz. Örneğin; toplu bir fotoğraf çektirdiğinizde diğer kişilerin gayet normal kendileri gibi çıktığını ancak sizin olduğunuzdan daha çirkin çıktığınızı düşündünüz mü? İşte tam da bu noktada spot ışığı etkisine yakalanmışsınız demektir çünkü diğer insanlara sorduğunuzda sizi o an nasıl görüyorlarsa fotoğrafta da öyle çıktığınızı söyleyeceklerdir yani tıpkı sizin onları o an nasıl gördüyseniz fotoğrafta da öyle çıkmaları gibi.
Gömleğimize damlayan küçücük kahve lekesinin başka insanların dikkatini çekmese de bizim o kahve lekesini kocaman bir sorun haline getirip bütün insanların o lekeye odaklandıklarını düşünmemiz. Bir partiye gittiğimizde diğer tüm hemcinslerimizden daha şık giyindiğimizi düşünüp karşı cinsteki bireylerin gözlerinin bizim üzerimizde olduğunu düşünmemiz ve buna göre oturmamıza, sohbetimize, gülümsememize normal zamandakinden daha fazla özen göstermemiz gibi birçok örnek sıralanabilir.
Kitapların Etkisi
Kitap okuyanlar bilir, kitaplara apayrı bir önem verir okur. Alırken, eve taşırken, raftaki yerini ayarlarken, okurken... Hele okurken altını çizmeye kıyamadığımız bu nedenle bir dolu post-it yapıştırarak not aldığımız, tekrar tekrar okuduğumuz kitaplar vardır. O kitaplar bizim için öyle kıymetlidir ki birinin o kitaplara zarar vermesi bir yana dokunmasına bile karşı çıkarız. Ancak kütüphaneden aldığımız kitapların altını çizer, üzerine isimler yazar, karalarcasına notlar yazarız. Kendi kitabımıza gösterdiğimiz özeni başkalarının kitaplarına göstermekte zorlanırız. Bizim kitaplarımız kıymetlidir. Çünkü bütün spot ışıkları bizim üzerimizdedir.
Davranışsal İktisat Nedir?
Davranışsal iktisat, insanların davranışlarının alışverişe etkilerini inceleyen bir bilim dalı olduğu için, spot ışığı etkisinin de insanların alışverişlerde duygu durumlarının farklılık göstermesine sebep olacaktır. Bu nedenle ekonomide arz ve talebin dengesi insanların duygu ve davranışlarına göre şekillenecektir.
Örneğin iş yerinde çalışan birisine aşık olan birey giyimine daha çok özen göstermek için daha çok kıyafet, parfüm, ayakkabı alacak; kıyafetlerini daha sık yıkayacak, çevresi tarafından daha temiz bir kişi olarak gözükmek için ıslak mendil, el temizleme jelleri alacaktır ve de zamanla kendinde kilo fazlası olduğunu düşünüp bir kaç seferden sonra gitmeyeceği spor salonuna büyük bir hevesle yazılacaktır...
Yani karşı cinsi etkilemek için aslında olmadığı kişiye bürünecek, her türlü harcamayı yapacaktır... Sonuç olarak her türlü duygu durumumuz, düşüncelerimiz, davranışlarımız ekonomiye yön vermektedir. Bunun en güzel örneği ise spot ışığı etkisidir.
Yazar: Merve Nur Yıldırım
İstanbul İşletme Enstitüsünde yazılarının yayınlanmasını isteyen konuk yazarlarımız için oluşturulan bilgi kartıdır. Birçok alanda ve disiplindeki yazıları bu hesap üzerinde bulabilirsiniz.