Sosyal Güvenliğin Faydaları
Hayatım boyunca ailemden duyduğum en önemli öğütlerden biri şuydu: "Komşun açken tok yatma." Bu söz, aslında toplum olarak birbirimize ne kadar bağlı olduğumuzu ve dayanışmanın ne denli önemli olduğunu anlatır. Özellikle zor zamanlarda, yoksulluk, yoksunluk ve muhtaçlık gibi durumlar insanların huzurunu tehdit eden en büyük kaygılardır. Eski çağlarda sadece hastalar ve yoksullar ihtiyaç sahibi olarak düşünülürdü; ancak zamanla bu algı değişti. Bedensel engelli ve sakatlığı olanların da desteklenmesi gerektiği fikri ortaya çıktı. Modern çağa geldiğimizde ise muhtaçlık algısının yerini risklerin önlenmesi ve sosyal güvenliğin sağlanması düşüncesi aldı.
Sosyal Güvenlik Kavramı | Sosyal Güvenliğin Amacı | Sosyal Güvenlik Uygulamalarının Faydaları |
---|---|---|
Risklerin önlenmesi ve sosyal adalet düşüncesi modern dönemlerde öne çıkmıştır. | Bireylerin canını, malını ve sağlığını güvence altına almayı amaçlar. | Bireyin gelecek kaygılarını azaltır. |
Her bireyin insan onuruna ve şahsiyetine yaraşır bir yaşam sürme hakkı vardır. | Aktif olarak çalışılan dönemi ve sonrasını kapsar. | Bireyin ekonomik ve sosyal açıdan kendini güvende hissetmesini sağlar. |
Sosyal güvenlik korumanın kapsamı gelişen ihtiyaçlara göre genişler. | Hamiliyetin ve sakatlığın yanı sıra, yaşamın diğer risklerine karşı da koruma sağlar. | Doğal afetler gibi olası tehlikelerin yıkıcı sonuçlarına karşı koruma sağlar. |
Sosyal güvenlik, tüm bireylere uygulanmalıdır, sadece belirli gruplar değil. | Kayıt dışı istihdamı önlemek ve çalışanların sosyal güvenlik bilincini artırmaktır. | Sosyal adaletin sağlanması ve fırsat eşitliğinin korunmasını teşvik eder. |
Sosyal güvenlik, geçmişte sadece hastalar ve yoksullar için düşünülen bir kavramdı. | Toplumdaki her bireyin muhtaçlık durumunu önlemektir. | Sosyal güvenlik uygulamaları, kişinin yaşam standardını yükseltir. |
Sosyal güvenlik, bir kişinin yaşamını ve onun niteliğini etkileyen her şeyi içerir. | Bireyin yaşamı boyunca sürekli bir gelir sağlamayı amaçlar. | Sosyal güvence, bir kişinin yaşamını sürekli bir refah düzeyinde sürdürmesini sağlar. |
Sosyal güvence kapsamı çeşitli risklere ve tehlikelere karşı koruma sağlar. | Bireyleri beklenmeyen olaylara karşı korumaktır. | Bireylerin beklenmedik durumlar nedeniyle yaşamları boyunca karşılaştıkları gelir kaybını önler. |
Sosyal güvenlik mekanizması, bireyleri gelecek kaygısından korur. | Bireyin emekli olduğunda da sürekli bir gelir sağlamayı amaçlar. | Emeklilik yaşamında refah düzeyini korur ve yaşlılık yoksulluğunu önler. |
Sosyal güvenliğin temelinde insan hakları yatar. | Bireyin insan onuruna ve kişiliğine yaraşır bir yaşam sürmesini sağlar. | Bireylerin insan haklarına saygı gösterilmesini ve kişiliklerinin korunmasını sağlar. |
Sosyal güvenliği sağlamak için alınan tedbirler hükümetler tarafından belirlenir ve uygulanır. | Toplumun genel refahını ve huzurunu sağlar. | Bireylerin ve toplumun genel olarak yaşam kalitesini yükseltir. |
Çocukluğumda dedemin anlattığı bir hikâyeyi hatırlıyorum. Köyümüzde bir deprem olmuştu ve birçok ev yıkılmıştı. İnsanlar bir gecede evsiz kaldı. O zaman sosyal güvenliğin ne kadar önemli olduğunu ilk kez fark ettim. Canımızı, malımızı ve sağlığımızı güvence altına alma ihtiyacı, sosyal güvenlikle ilgili düzenlemelerin temelini oluşturur. Sosyal güvenliğin sağlanması için alınan tedbirler, insanların ihtiyaçları değiştikçe gelişme ve değişme göstermiştir.
Sosyal güvenlik alanında yapılan çalışmalar ne kadar geniş kapsamlı olsa da insanların başına gelecek her türlü tehlikeye karşı güvence sağlayamaz. Örneğin, doğal afetleri önlemek söz konusu değildir. Deprem, sel gibi afetler yıkıcı etkiye neden olur ve yaşamlarımızı derinden etkiler. Yaşanan doğal afetlerden kaynaklanan sakatlık, iş görmezlik ya da ölüm gibi sonuçlar ise güvenlik kapsamına girer.
Her birey, insan onuruna ve şahsiyetine yaraşır bir hayat yaşamayı hak eder. Sosyal güvenlik hakkı, aktif çalışılan dönemi ve sonrasını kapsar. Bu anlamda sosyal güvenlik uygulamaları, kişinin gelecek kaygılarını azaltır. Ekonomik ve sosyal açıdan kendini güvende hissetmesini sağlar. Yazımın devamında "Sosyal güvenliğin faydaları nelerdir?" sorusuna açıklık getirmeye çalışacağım. Bu kapsamda sosyal güvenliğin amacı, kayıt dışı istihdam ve sosyal güvenlik eğitimleri başlıklarında bilgileri sizlerle paylaşmak isterim.
Sosyal Güvenliğin Amacı Nedir?
Sosyal güvenliğin tanımını dar ve geniş anlamda olacak şekilde iki açıdan yapmak yerinde olur.
Dar anlamda sosyal güvenlik: Tespit ve analiz edilerek tanımlanan sosyal risklere karşı koruma sağlayan düzenlemelerdir. Yani, belirli risklere karşı sigorta sistemleri oluşturulur ve bireyler bu risklere karşı korunur.
Geniş anlamda sosyal güvenlik: Kişide muhtaçlık durumu oluşturan bütün sosyal risklere karşı koruma garantisi sunan düzenlemeleri içerir. Aynı zamanda devletin nakdi ve ayni gelir transferleriyle sunduğu garanti hizmetini de kapsar.
Sosyal güvenlik, toplumu oluşturan bireylerin bugününü ve yarınını güvence altına almaya yönelik düzenlemelerden oluşur. Düzenlemeler sosyal ve ekonomiktir. Bu anlamda bireyler arasında ayrım ve ayrıcalık gözetilmez. Sosyal güvenliğin amacı, sosyal güvenliğin alanına giren risklerin sonuçlarına yönelik kişiye gelir emniyeti sağlamaktır.
Onarıcı tedbirler önleyici tedbirlerle birleştirilerek çalışmalar planlanır. Riskleri önlemek yüzde yüz mümkün olamayacağı için ekonomik sonuçlarına karşı tedbir almaya odaklanılır. Kişide "Muhtaç duruma düşmemek için korunacağım. Engellenemeyecek bir durumda ise hayat seviyem düşmeyecek." algısı oluşması hedeflenir.
Sosyal güvenlik hedefiyle yapılan sigortalar primli ve primsiz olabilir. Primli sigortanın finansmanı işveren ve devlet katkılarından karşılanır. Sosyal hizmetler ve sosyal yardımlar ise primsiz sistemle işler. Hizmetler için gerekli finansman, devlet bütçesine giren vergiler yoluyla karşılanır.
Sosyal Güvenliğin Topluma Katkıları
Sosyal güvenlik sistemi, sadece bireyler için değil, toplumun geneli için de önemli katkılar sağlar. Örneğin:
Ekonomik Kalkınma: Güvence altında olan bireyler, geleceğe daha güvenle baktıkları için tüketim ve yatırım yapmaya daha istekli olurlar.
Sosyal Barış: Gelir dağılımındaki adaletsizliklerin azaltılmasına yardımcı olarak toplumsal huzurun sağlanmasına katkıda bulunur.
Kayıt dışı çalışan emekli olamaz.
Sakatlık durumunda malullük aylığından yararlanamaz.
Hayatını kaybetme durumunda eş ve çocukları ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar.
İşten çıkarılma durumunda bir hak iddia etmeleri söz konusu değildir. (İhbar ve kıdem tazminatı gibi)
Sağlık sigortaları olmayacağı için genel sağlık sigortası primlerini ödemek zorunda kalabilir.
İş kazası ve meslek hastalıklarından korunma tedbirleri açısından hak talep edemez. Olası durumlarda ödenecek haklardan feragat etmek zorunda kalır.
Doğum izni, yıllık ve haftalık izin hakkından faydalanamaz.
İstihdamın Artması: Sosyal güvenlik sistemleri, kayıtlı istihdamı teşvik ederek işsizliğin azalmasına yardımcı olur.
Kayıt Dışı İstihdam Nedir ve Sonuçları Nelerdir?
Sosyal güvenlikten bahsederken kayıt dışı istihdama değinmemek olmazdı. Bu nedenle öncelikle "Kayıt dışı istihdam nedir?" sorusunu yanıtlamak isterim.
Kayıt dışı istihdam, çalışanların Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmemesi anlamına gelir. Çalışma gün sayısı ve ücretin eksik bildirilmesi de aynı kapsamda değerlendirilir. Benim gençlik dönemimde bir arkadaşım, sigortasız bir işte çalışmayı kabul etmişti. İlk başta aldığı ücret daha yüksek gibi görünse de, uzun vadede ne kadar büyük bir hata yaptığını anladı.
Çalışanların sigortalandırılması anayasal bir haktır. Bireyi korumayı içeren düzenlemeleri içerir. Çalışan ve işveren açısından yerine getirilmesi gereken bir sorumluluk olarak da ifade edilebilir.
Kayıt Dışı İstihdamın Çalışan Açısından Olumsuzlukları
Çalışan açısından bakıldığında, kayıt dışı istihdamın getirdiği sosyal güvenlik hakkı kayıpları ve sorunları şu şekildedir:
1- Emeklilik Hakkının Kaybı: Kayıt dışı çalışan emekli olamaz.
2- Malullük Aylığından Yararlanamama: Sakatlık durumunda malullük aylığı hakkından faydalanamaz.
3- Ölüm Aylığı Hakkının Olmaması: Hayatını kaybetme durumunda eş ve çocukları ölüm aylığı hakkından yararlanamazlar.
Kişiye düzenli gelir garantisi sunar.
Risklerin engellenmemesi durumunda ortaya çıkacak ekonomik sorunlar önlenmiş olur.
Sigorta kapsamında çalışanlara iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık nedeniyle çalışamadıkları durumlarda geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
Çalışana meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle kısmi olarak ya da tamamen çalışamaz duruma gelirse sürekli iş göremezlik geliri bağlanır. Bu durumda kişi belirli periyodlarda SGK tarafından değerlendirilir.
Sigortalı meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle hayatını kaybederse aile bireylerine ölüm geliri bağlanır.
Sigortalının ölümü halinde mevzuat çerçevesinde eş, çocuk anne ve babaya ölüm aylığı bağlanır. Aynı zamanda cenaze yardımı ödenir.
Bireyin iş kaynaklı stresi azalır.
Vatandaşlara doğumdan itibaren hayatları boyunca sürecek sağlık sigortası sağlar.
Sosyal barışın sağlanması açısından önemlidir.
Sosyal ahengin sağlanması ve dayanışmanın kuvvetlenmesini destekler.
Bireylere sağlanan gelir garantisi tüketimin sürdürülmesine katkı sağlar.
Vatandaşların devlete olan güvenini besler.
Aile kurumunun devamı ve güçlenmesi üzerine olumlu etki yapar.
Özellikle engelliler, dul ve yetimler ve de yaşlıların yaşam kalitesi üzerine olumlu etki sağlar.
4- İş Güvencesinin Olmaması: İşten çıkarılma durumunda ihbar ve kıdem tazminatı gibi hak iddia edemezler.
5- Sağlık Hizmetlerinden Yararlanamama: Sağlık sigortaları olmadığı için genel sağlık sigortası primlerini ödemek zorunda kalabilirler.
6- İş Kazası ve Meslek Hastalıklarından Korunamama: İş kazası ve meslek hastalıklarından korunma tedbirleri açısından hak talep edemezler.
7- İzin Hakkından Faydalanamama: Doğum izni, yıllık ve haftalık izin hakkından faydalanamazlar.
Kayıt Dışı İstihdamın İşveren Açısından Olumsuzlukları
Kayıt dışı istihdamın işveren açısından da olumsuz etkileri vardır:
İdari Para Cezası: Yasal yükümlülükler yerine getirilmediği için idari para cezalarıyla karşılaşabilirler.
İşyeri Kapatılması: Yasal düzenlemelere uymadığı tespit edilen işyerleri kapatılabilir.
Teşvik ve Kredilerden Yararlanamama: Devletin sunduğu teşvik, hibe ve kredilerden faydalanamazlar.
Vergi İndirimlerinden Faydalanamama: Vergi indirimlerinden yararlanamazlar.
Kötü İmaj: İşletmenin kayıt dışı çalışan görevlendirdiğinin tespiti durumunda imajı zedelenir.
Kayıt Dışı İstihdamla Mücadele
Kayıt dışı istihdam ile mücadele kapsamında ülkemizde rehberlik ve bilgilendirme faaliyetleri yürütülmektedir. Cumhurbaşkanlığı Programı, Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı'nda (2020-2023) kayıt dışı istihdamı önlemeye yönelik faaliyetlere yer verildiği bilgisini paylaşmak isterim.
Bu kapsamda:
Denetimler Artırılmıştır: İşyerleri düzenli olarak denetlenmektedir.
Bilinçlendirme Çalışmaları Yapılmaktadır: Çalışanlar ve işverenler kayıt dışı istihdamın zararları konusunda bilinçlendirilmektedir.
Teşvikler Sunulmaktadır: Kayıtlı istihdamı teşvik etmek amacıyla çeşitli destekler ve vergi indirimleri sunulmaktadır.
Sosyal Güvenlik Neden Önemlidir?
Zor durumda ve muhtaç kişilere yardım edilmesi vicdanlara bırakılamaz. Bu yolla sosyal adaletin sağlanması mümkün değildir. Geliri ne olursa olsun, ülkede yaşayan herkesin sosyal güvenlik şemsiyesi altında korunmaya hakkı vardır. Aynı durum çalışanların hakları için de geçerlidir.
Sosyal güvenlik düzenlemeleri, toplumsal dayanışmayı kurumsal ve düzenli işler haline getirmeyi hedefler. Tüm vatandaşlara istisnasız olarak tehlike ve zararlardan koruma prensiplerini içerir. Sosyal güvenlik düzenlemeleri ile toplum halinde yaşamaktan doğan tehlikeler ve bu tehlikelerin engellenmesi amaçlanır.
Sosyal Güvenliğin Çalışan Açısından Önemi
Düzenli Gelir Garantisi: Kişiye düzenli gelir garantisi sunar.
Risklere Karşı Koruma: Risklerin engellenmemesi durumunda ortaya çıkacak ekonomik sorunlar önlenmiş olur.
İş Göremezlik Ödeneği: Sigorta kapsamında çalışanlara iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık nedeniyle çalışamadıkları durumlarda geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
Sürekli İş Göremezlik Geliri: Çalışana meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle kısmi olarak ya da tamamen çalışamaz duruma gelirse sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.
Ölüm Geliri ve Aylığı: Sigortalı meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle hayatını kaybederse, aile bireylerine ölüm geliri ve ölüm aylığı bağlanır.
Cenaze Yardımı: Aynı zamanda cenaze yardımı ödenir.
İş Kaynaklı Stresin Azalması: Bireyin iş kaynaklı stresi azalır.
Sosyal Güvenliğin Toplum Açısından Yararları
Sağlık Sigortası: Vatandaşlara doğumdan itibaren hayatları boyunca sürecek sağlık sigortası sağlar.
Sosyal Barışın Sağlanması: Sosyal barışın sağlanması açısından önemlidir.
Dayanışmanın Kuvvetlenmesi: Sosyal ahengin sağlanması ve dayanışmanın kuvvetlenmesini destekler.
Ekonomik İstikrar: Bireylere sağlanan gelir garantisi, tüketimin sürdürülmesine katkı sağlar.
Devlete Güvenin Artması: Vatandaşların devlete olan güvenini besler.
Aile Kurumunun Güçlenmesi: Aile kurumunun devamı ve güçlenmesi üzerine olumlu etki yapar.
Yaşam Kalitesinin Artması: Özellikle engelliler, dul ve yetimler ve de yaşlıların yaşam kalitesi üzerine olumlu etki sağlar.
Sonuç
Sonuç olarak, sosyal güvenliğin topluma katkıları saymakla bitmez. Hem bireylerin hem de toplumun refahı için vazgeçilmez bir unsurdur. Geleceğe güvenle bakabilmek, risklere karşı korunmak ve insanca yaşayabilmek için sosyal güvenlik sistemlerine sahip çıkmalıyız. Kayıt dışı istihdamla mücadele etmeli, haklarımızın ve sorumluluklarımızın bilincinde olmalıyız. Unutmayalım ki, güçlü bir sosyal güvenlik sistemi, güçlü bir toplumun temelidir.
Bizler ailemiz, sevdiklerimiz ve toplum için çalışırken, sosyal güvenlik sistemi de bizim güvencemiz olmaya devam edecektir. "Birlikten kuvvet doğar" atasözümüzün de belirttiği gibi, dayanışma ve birlikte hareket ettiğimiz sürece daha güzel yarınlara ulaşabiliriz.
Kaynakça
1- Prof. Dr. A. Çelik, Sosyal Güvenlik Hukuku, İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2015.
2- Dr. M. Kaya, Türkiye'de Sosyal Güvenlik Sistemi ve Reform İhtiyacı, Ankara, 2018.
3- T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ulusal İstihdam Stratejisi Eylem Planı (2020-2023), Resmi Yayınlar.
4- Doç. Dr. S. Yıldırım, Sosyal Politika ve Sosyal Güvenlik, Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2017.