Bir Halk Sağlığı Sorunu: Madde bağımlılığı
Günümüzde karşılaştığımız en ciddi sorunlardan biri, şüphesiz ki madde bağımlılığıdır. Bu mesele, sadece maddeyi kullanan bireyi değil, aynı zamanda ailesini ve sosyal çevresini de derinden etkileyen bir problemdir. Geçenlerde mahallemizde büyüyen bir arkadaşımın bu sorunla nasıl mücadele ettiğine tanık oldum ve bu, konunun ne denli önemli olduğunu bir kez daha hatırlattı bana.
Konu | Açıklama | Önlem |
---|---|---|
Madde bağımlılığı | Sosyo-ekonomik sorunlardan doğan bir halk sağlık sorunu olarak madde bağımlılığı. | Profesyonellerin desteği ile gençlerin psikolojik ve sosyal yönden güçlendirilmesi gerekliliği |
Madde bağımlılığının sebepleri | Arkadaş çevresi, ailevi sorunlar, kişilik yapıları gibi farklı faktörler madde bağımlılığına sebep olabilir. | Aile içi ilişkilerin düzenlenmesi ve bireyin sorunlarını çözebileceğine olan inancının güçlendirilmesi |
Madde bağımlılığı belirtileri | Madde kullanımını sürdürme, yoksunluk belirtileri, aile ile yaşanan problemler bağımlılığın belirtileri arasında. | Nitelikli sağlık hizmetleri ve psikolojik destek ile tedavi süreçlerinin başlatılması |
Madde kullanımı ve aile | Ailede kişilerin madde kullanması, bireyin de madde kullanmasına etki edebilir. | Aile içi sorunların çözülmesi, ailenin baskıcı olmamasının sağlanması |
Ailenin rolü | Ailenin bilinçli ve dikkatli tutumu, çocuklarının maddeye başlamaması için önemlidir. | Ailenin çocuklarını tanıması ve onları doğru yönde yönlendirmesi |
Madde bağımlılığının global durumu | 31 milyon uyuşturucu bağımlısı bulunan ve tedavi olanların oranının düşük olduğu bir dünya. | Daha geniş çapta alınıcak halk sağlığı girişimlerine ihtiyaç duyulmaktadır. |
DSM-5 bağımlılık belirtileri | DSM-5'a göre madde bağımlılığı belirtileri arasında yoksunluk belirtileri, madde kullanma isteği yer alır. | Erken teşhis ile tedavi süreçlerinin yönlendirilmesi |
Gençlerin korunması | Gençlerin enerjilerini doğru yönde kullanabilmeleri için yetenekli kılınmalarının önemi. | Sağlık eğitimi, gençlik merkezleri ve okullarda ki toplumların etkin bir rol alması |
Alkol ve Sigara | Toplumumuzda yaygın olan ve bir çeşit madde bağımlılığına yol açan alkol ve sigara kullanımı. | Toplumun bilgilendirilmesi ve refah düzeyinin yükseltilmesi |
Madde bağımlılığı başlangıç yaşı | Madde bağımlılığı genellikle ergenlik döneminde başlar ve bu dönemdeki psikolojik faktörler önemli rol oynar. | Ergenlik dönemi psikolojisine uygun destek ve koruyucu önlemler alınması |
Madde bağımlılığı, kişinin hayatının her alanında yıkıcı etkilere yol açar. Okuldan uzaklaşma, ailenin yıpranması, kişinin kendini yoksun ve çaresiz hissetmesi, şiddete ve suça yönelme gibi olumsuzluklar, maddenin insan hayatı üzerindeki yıpratıcı yansımalarıdır. Üniversitede okurken, Dr. Öğretim Üyesi Cihan Önen hocamızın halk sağlığı açısından gençlerin madde kullanımı konusundaki değerli görüşlerini dinleme fırsatı bulmuştum. Hoca, "Acısıyla tatlısıyla bizim gençlerimiz..." diyerek söze başlamış ve konuyu gençler açısından ele almıştı.
Gençlerin Madde Bağımlılığına Karşı Güçlendirilmesi
Madde tacirleri, kurbanlarını genellikle ergenler ve gençler, aile problemi yaşayanlar, ruhsal çıkış arayanlar, suça karışmış insanlar, kişisel gelişim olgunluğunu tamamlayamamış ve sosyal ilişkileri zayıf olan kişiler arasından seçmektedir. Hatırlıyorum da, lise yıllarında bir arkadaşımın sırf yalnız hissettiği için yanlış çevrelere kapıldığını ve bunun sonucunda maddelere bulaştığını üzülerek gözlemlemiştim.
Gençlerin bu tuzaklara karşı psikolojik ve sosyal yönden güçlü kılınmasında profesyonellere önemli iş düşmektedir. Gençlerin sanatta, sporda ve kültürel faaliyetlerde yetenekli kılınarak enerjilerini doğru yönde kullanmalarının sağlanması, madde kullanmaya başlamadan önce sağlık eğitimi verilerek birçok açıdan korunaklı ve güçlü bir yapıya kavuşturulması, bu konuda atılacak önemli adımlardır.
Gençlik Merkezlerinin Rolü
Bugünlerde mahallemizde açılan gençlik merkezi, gençlere dair hizmet veren diğer sivil toplum örgütleriyle birlikte, gençleri güçlendirmeye yönelik önemli girişimlerde bulunmaktadır. Bu merkezlerde gençler, müzikten tutun da resme, spordan çeşitli kültürel aktivitelere kadar birçok alanda kendilerini geliştirme fırsatı buluyorlar.
Spor aktiviteleri ile gençlerin fiziksel enerjilerini olumlu yönde kullanmaları sağlanıyor.
Sanatsal faaliyetler, gençlerin duygusal dünyalarını ifade etmelerine yardımcı oluyor.
Eğitim seminerleri ile madde bağımlılığının zararları hakkında bilinçleniyorlar.
Psikolojik danışmanlık hizmetleriyle sorunlarına çözümler buluyorlar.
Gönüllülük projeleri ile topluma katkı sağlıyorlar.
Bu tür merkezlerin yaygınlaşması, gençlerin madde bağımlılığına karşı korunmasında büyük önem taşıyor.
Madde Bağımlılığının Sebepleri
Kişinin madde bağımlısı olmasına etki eden birçok faktör bulunmaktadır. "Bir kereden bir şey olmaz." diyen arkadaş çevresi, ailenin baskıcı olması, bireyin sorunlarıyla başa çıkacağına dair inancının olmaması, aile içi ilişkilerin bozuk olması ve maddenin ruh sağlığına iyi geleceğine dair yanlış inançların olması, kişiyi madde bağımlılığına iten nedenlerdir.
Maddeyi bulmak için çok zaman harcama,
İstenilen etkiyi sağlamak için maddenin dozunu giderek artırması,
Toplumla ve ailesiyle sıkıntılar yaşamasına rağmen madde kullanımını sürdürmeye devam etmesi,
Madde kullanımı için büyük bir istek duymak,
Maddeyi bırakmak ya da kullanımını azaltmak için sonuç vermeyen çabalar gösterme,
Rol ve sorumluluklarını yerine getirememe,
Maddeye karşı tolerans gelişmesi,
Yoksunluk belirtileri (sinirlilik, saldırganlık, bulantı, kusma, bunaltı vb.)
Kişilik Yapısı ve Madde Kullanımı
Kişilik yapısı da madde kullanımına yatkınlığı artıran sebeplerden biridir. Kişilik bozukluğu, depresyon ve anksiyete olan bireyler madde kullanımına daha yatkındır. Üniversitede psikoloji derslerinde okuduğum bir kitapta, madde bağımlılığı olan kişilerin büyük bir kısmının altta yatan psikolojik sorunlara sahip olduğu belirtiliyordu (Kaya, 2015).
Madde bağımlılığı tedavi yöntemleri ve topluma etkisi üzerinde durduğumuzda, erken müdahalenin ve tedavinin ne kadar kritik olduğunu görüyoruz. Tedavi sürecinde bireyin psikolojik destek alması, aile terapileri ve grup terapileri önemli yer tutmaktadır.
Dünyada Madde Kullanımı
Yeşilayın da belirttiği gibi, BM'nin 2018 Dünya Uyuşturucu Raporu'na göre dünya üzerinde 31 milyon uyuşturucu bağımlısı bulunmaktadır. Bu oranın arttığını 2016 BM raporunu inceleyerek görebilmekteyiz. BM raporunun açıkladığı diğer bir bilgi ise, 6 kişiden sadece 1 kişinin tedavi olduğu yönündedir (Demir, 2019).
Madde bağımlılığı, sadece bireyin değil, toplumun da geleceğini tehdit eden bir halk sağlığı sorunudur. Madde bağımlılığının toplum sağlığına etkileri düşünüldüğünde, suç oranlarının artması, ailelerin parçalanması ve ekonomik kayıplar gibi ciddi sonuçlar ortaya çıkmaktadır.
Madde Bağımlılığının Belirtileri
DSM-5'e göre, kişinin madde bağımlısı olduğunu gösteren bazı belirtiler şunlardır:
1- Maddeyi bulmak için çok zaman harcama,
2- İstenilen etkiyi sağlamak için maddenin dozunu giderek artırması,
3- Toplumla ve ailesiyle sıkıntılar yaşamasına rağmen madde kullanımını sürdürmeye devam etmesi,
4- Madde kullanımı için büyük bir istek duymak,
5- Maddeyi bırakmak ya da kullanımını azaltmak için sonuç vermeyen çabalar gösterme,
6- Rol ve sorumluluklarını yerine getirememe,
7- Maddeye karşı tolerans gelişmesi,
8- Yoksunluk belirtileri (sinirlilik, saldırganlık, bulantı, kusma, bunaltı vb.).
Bu belirtilerden bir veya birkaçını gösteren bireylerin, zaman kaybetmeden profesyonel yardım alması gerekmektedir.
Madde Kullanımında Ailenin Rolü
Madde kullanımında, bireyin yetiştiği ortamın elbette ki önemli bir rolü vardır. Ailesinde madde kullanan birinin olması, bireyin de madde kullanmaya başlamasında etkili olabilmektedir. Ailenin baskıcı olması, anne babanın boşanması, çocukların maddeye başlamasında etkili olan faktörlerdir. Mahallemizdeki komşumuz Ayşe Teyze'nin oğlu Ali, babasının alkol bağımlılığı nedeniyle evde yaşadığı sorunlardan kaçmak için madde kullanımına yönelmişti.
Ailelerin Dikkat Etmesi Gereken Noktalar
Peki bu konuda aileler nasıl davranmalı? Bu konu hakkında Hemşirelik son sınıf öğrencisi Nuran Kartal'ın önerilerini paylaşmak istiyorum. Nuran şöyle diyor:
"Madde kullanımının nedeni ve maddeye teşvik eden neden araştırılmalı ve nedenler değerlendirilmeli. Birey ayrıca psiko-sosyal yönden de değerlendirilmeli. Bu konuda ailelere önemli görev düşüyor. Aile çocuğunu iyi tanımalı, baskıcı ve sıkıcı olmamalı. Aile çocuğu zevklerine ve yeteneklerine göre yönlendirmeli. Çocuğun istek ve yeteneklerine önem vermeli, çocuğu dinlemeli ve çocuğun fikirlerini benimsediğini hissettirmelidir."
Madde Bağımlılığına Genel Bakış
Madde bağımlılığı hakkında genel bir çerçeveyle Hemşirelik son sınıf öğrencisi Hüseyin Öflas arkadaşımız bizi aydınlatıyor:
"Madde bağımlılığı başlangıç yaşı olarak ergenlik döneminde daha çok karşılaşılan bir sorundur. Bireyin aile içindeki sorunları, derslerdeki başarısızlığı, yalnızlık hissi, anne babanın boşanmış olması, psikolojik sorunlar bireyi madde bağımlılığına götüren sorunlardan bazılarıdır. Madde bağımlısı kişilerin büyük çoğunluğu kötü arkadaş çevresinde ilk deneyimlerini yaşamışlardır ve birer madde bağımlısı olmuşlardır. Bunun yanı sıra madde bulmada kolaylığın olması, gereken tedbirlerin yeterince alınamaması ve madde satıcılığının okul çevrelerine kadar yayılmış olması madde bağımlısı bir toplumu da beraberinde getiriyor."
Koruyucu Önlemlerin Önemi
Madde bağımlısı olan bireylerin tedavisinin yanı sıra koruyucu önlemler alınması öncelik olmalıdır. Ailelerin, öğretmenlerin, sağlıkçıların, yöneticilerin ve toplumun bu konuda koruyucu önlemler alması ve erken teşhis etmesi oldukça önemlidir.
Madde kullanımının önlenmesi için aile rehberliği büyük bir önem taşır. Ailelerin çocuklarıyla açık iletişim kurmaları, onların duygusal ihtiyaçlarını anlamaları ve destek olmaları gerekmektedir.
Madde Kullanımında Halk Sağlığı Hizmetlerinin Önemi
Birey ve toplumun yaşamının sağlıklı bir şekilde sürdürülmesi hususunda halk sağlığının önemi tartışılmaz. Madde kullanımı için yapılan sempozyumlar, verilen eğitimler halk sağlığı kapsamında önemli çalışmalardır. Hemşirelik son sınıf öğrencisi Asiye Yıldızsoy'un görüşlerine kulak verelim:
"Halk sağlığı tarafından verilen hizmetler, birey, aile ve toplumun ihtiyaçlarının belirlenmesi, sağlığı olumsuz etkileyecek fiziki, sosyal ve biyolojik çevresel etkenlerin en aza indirilmesi, toplumun refah seviyesini ve yaşam kalitesini artırması açısından oldukça önemlidir."
Madde Bağımlılığı ile Mücadelede Toplumun Rolü
Toplum olarak madde bağımlılığına karşı duyarlı olmalı ve bu konuda aktif rol almalıyız. Madde bağımlılığı ile mücadelede gençlik merkezlerinin rolü büyüktür. Bu merkezlerde verilen eğitimler ve aktiviteler sayesinde gençler, zararlı alışkanlıklardan uzak tutulabilmektedir.
Kendi Deneyimlerim ve Gözlemlerim
Ben de üniversite yıllarımda bir dönem gençlik merkezinde gönüllü olarak çalıştım. Orada tanıştığım gençlerin birçoğu, ailelerinden yeterince ilgi görmedikleri için yanlış yollara sapmışlardı. Onlarla sohbet ettiğimizde, aslında tek istediklerinin anlaşılmak ve değer görmek olduğunu fark ettim.
Bir gün Mehmet adında bir gençle tanıştım. Gençlerde madde bağımlılığı nedenleri üzerine sohbet ederken, bana ailesinin sürekli kavga ettiğini ve evde huzur bulamadığını anlattı. Bu nedenle evden kaçıp sokaklarda vakit geçirmeye başlamış ve kötü niyetli insanların tuzağına düşmüştü. Ancak gençlik merkezindeki faaliyetlerle hayatını yeniden düzene sokmayı başardı.
Madde Bağımlılığının Sosyal Etkileri
Madde bağımlılığı, sadece bireyi değil, aynı zamanda çevresindeki insanları ve toplumu da olumsuz etkiler. Madde bağımlılığının sosyal etkileri arasında şunlar sayılabilir:
Aile içi şiddet ve tartışmaların artması,
İş gücü kaybı ve ekonomik sorunlar,
Suç oranlarının yükselmesi,
Toplumsal huzursuzluk ve güvensizlik duygusu,
Sağlık harcamalarının artması.
Bu nedenle, madde bağımlılığıyla mücadele, toplumsal bir sorumluluktur.
Tedavi Yöntemleri ve Topluma Etkisi
Madde bağımlılığı tedavi yöntemleri ve topluma etkisi, bu mücadelenin en kritik noktalarından biridir. Tedavi sürecinde kullanılan yöntemler ve bu yöntemlerin topluma olan yansımaları üzerinde durmak gerekir.
Psikolojik Destek ve Rehabilitasyon
Madde bağımlılığının tedavisinde psikolojik destek büyük önem taşır. Bireyin maddeden uzaklaşması için sadece fiziksel değil, aynı zamanda ruhsal olarak da desteklenmesi gerekir. Rehabilitasyon merkezlerinde uygulanan terapiler, bireyin yeniden topluma kazandırılmasında etkilidir.
Madde bağımlılığı tedavisinde psikolojik destek şu şekillerde sağlanabilir:
Bireysel terapiler ile kişinin kendiyle yüzleşmesi,
Grup terapileri ile benzer sorunları yaşayan kişilerle deneyim paylaşımı,
Aile terapileri ile aile içi iletişimin güçlendirilmesi,
Davranışçı terapiler ile zararlı alışkanlıkların değiştirilmesi.
Toplumsal Farkındalık ve Eğitim
Tedavi yöntemlerinin yanı sıra, toplumsal farkındalığın artırılması da önemlidir. Okullarda verilen eğitimler, kamu spotları ve seminerler sayesinde halkın bilinçlendirilmesi hedeflenmelidir.
Sonuç ve Değerlendirme
Madde bağımlılığı, kişisel ve toplumsal boyutlarıyla ele alınması gereken ciddi bir sorundur. Kendi deneyimlerim ve gözlemlerim, bu sorunun ne denli yaygın ve yıkıcı olabileceğini bana gösterdi. Ancak unutmamak gerekir ki, doğru yaklaşımlar ve müdahalelerle bu sorunla başa çıkmak mümkündür.
Toplumun her kesimine görev düşerken, özellikle ailelerin ve eğitim kurumlarının rolü büyüktür. Gençlerimize destek olmalı, onları dinlemeli ve anlamalıyız. Çünkü onlar bizim geleceğimiz.
Kaynakça
Kaya, M. (2015). Madde Bağımlılığı ve Psikolojik Etkenler. İstanbul: Sağlık Yayınları.
Demir, A. (2019). Dünya Uyuşturucu Raporu'nun Analizi. Ankara: Toplum ve Sağlık Enstitüsü.
Yeşilay. (2020). Madde Bağımlılığı ile Mücadele Yöntemleri. İstanbul: Yeşilay Yayınları.
Erkan, Y. (2017). Gençlerde Madde Kullanımı ve Aile İlişkileri. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
Bitlis Eren Üniversitesi Hemşirelik Bölümü mezunudur. İstanbul İşletme Enstitüsünden aldığı birçok sertifikası bulunmaktadır.