Nobel Barış Ödülü Sahibi Martin Luther King Kimdir?

Martin Luther King, tarihte bugün, 10 Aralık 1964 yılında Nobel Barış Ödülü kazanmıştır. Şiddet ve ırkçılık karşıtı görüşleri ile tanınmış, yaşamında da bunun mücadelesini vermiştir. Martin Luther King şiddet karşıtı ve ırksal eşitlik fikirleriyle tanınan bir aktivisttir. Öte yandan, ölümünden 9 sene sonra 1977 yılında, eski ABD başkanı Jimmy Carter tarafından Başkanlık Ödülü'ne layık görülmüştür. Böylece, Amerika'da her 15 Ocak'ta Martin Luther King Günü kutlanmaya başlandı. Yılın her 15 Ocak Günü Amerika, ''Martin Luther King Günü'' adı altında kutlamalara sahne oluyor.

Martin Luther King Kimdir?

Martin Luther King, 15 Ocak 1929 tarihinde Amerika'nın Georgia eyaletindeki Atlanta kentinde dünyaya geldi. King, ABD'li Baptist papaz ve Amerikan yurttaş hakları hareketi önderidir. Amerika tarihinin en iyi konuşması olarak anılan “Bir Hayalim Var!” konuşması, tarihte önemli yere sahiptir. Morehouse Koleji Sanatlar Fakültesi, 1948 sosyoloji mezunudur. Pensilvanya'daki Crozer Teoloji Fakültesinden 1951 yılında birincilikle mezun oldu. 1955 yılında Boston Üniversitesinde felsefe doktorasını tamamlamıştır. 

1954'te, 24 yaşındayken Alabama Montgomery’deki Dexter Baptist Kilisesinin papazı olmuştur. Montgomery otobüs boykotlarında liderlik etmiştir. Ülkedeki ayrımcılık yüzünden çıkan otobüs boykotları yaygın olarak görülmeye başlanmıştı. Bayan Rosa Parks'ın otobüste bir beyaza kendi oturduğu yeri vermemesi üzerine çıkan gerilim sonrası boykotlar görülmüştür. Siyahların ayaklanmaları başlamıştır. Martin Luther King eylemine, ABD yönetiminin otobüslerde gerçekleşen ayrımcılığı durdurmasıyla beraber son vermiştir.

İlgili eğitim: Liderlik Kursu

Rosa Parks Kimdir? O Otobüste Neler Yaşandı?

1900 yılından beri uygulanan yasaya göre, Amerika Montgomery belediye otobüslerindeki ilk sıralarda bulunan koltuklar, beyaz tenli olan yolculara aitti. Siyahi insanlar, belediye otobüslerinin yolcularının çoğunluğunu oluşturmalarına rağmen, onlar için otobüslerde bulunan en arkadaki koltuklar ayrılmıştı. Orta kısımdaki değişken statülü koltuklarsa beyazların sıraları doluncaya kadar siyahların da oturabilecekleri koltuklardı. Kısacası, otobüs koltuklarında dahi siyahi insanlar, büyük bir ayrımcılıkla karşı karşıya kalıyordu.

Montgomery’li siyahilerin çoğu, sadece siyahlardan oluşan kendi ortamlarında kendi aralarında sohbet ederken bu durumun büyük bir haksızlık olduğundan yakınıyordu. Ancak hiçbiri de bu ırkçı kamu düzenine karşı gelme cesareti gösteremiyordu. Ancak o gün, 1 Aralık 1955'te, Rosa Parks isimli 42 yaşındaki terzinin bu duruma baş kaldırması ile o tarihi gün yaşandı. 

Saat akşam saatleri 6'yı gösteriyordu. Rosa Parks iş çıkışında yine çok yorgundu ve tek istediği bir an önce evine gitmekti. Otobüse bindi ve belediye otobüsünün ortasındaki ‘değişken’ statülü koltuklardan birine oturdu. Beyaz yolcuların ayakta kalması üzerine şoför tarafından kalkması için uyarılan Parks, artık dayanamaz ve kamu düzenine karşı durur. Yerinden kalkmaz. Şoför polis çağırır ve Parks tutuklanır.

‘’İnsanlar, benim o gün çok yorgun olduğum için koltuğumdan kalkmayı reddettiğimi söyleyip duruyorlar. Doğru, yorgundum ama sebep bu değildi. İş günü olmasının fiziksel yorgunluğu değildi bu. Yaşlı da değildim, 42 yaşındaydım. Çok yorgundum. Sürekli haksızlığa uğramaktan ve bunu kabullenmekten yorgundum’’

Rosa Parks’ın bu eylemi siyahilerin kaderini değiştirecek ayaklanmaların başlangıcını teşkil eder. Mahkeme sürecinde Martin Luther King öncülüğünde siyahiler tarafından halk otobüsleri boykot eylemleri başlatılır. Siyahi vatandaşlar bir yıldan fazla bir süre boyunca otobüsleri kullanmadılar ve işlerine yürüyerek yada bisikletlerle gittiler. Bu boykot ile, otobüs şirketlerinin zarar etmeleri üzerine, 1964 yılında çıkarılan yasa ile siyahilere yönelik uygulamaya son verilir.

Ayrımcılığa karşı direnişin sembolü haline gelen Rosa Parks 1979 yılında NAACP’ın (Renkli İnsanların Gelişimi Ulusal Birliği) Spingarn Madalyasıyla ödüllendirildi, 1980’de Martin Luther King Jr ödülüne layık görüldü. 1994 yılında İsveç Stockholm’de Rosa Parks Barış Ödülünü aldı. Parks 1966 yılında başkanlık Hürriyet madalyasına layık görüldü. 1999’da Time Dergisi tarafından 20. yüzyılın insan hakları savunucusu seçildi. 1999 yılında kongrenin altın madalyasını hak kazandı ve bu ödülü Bill Clinton’un elinden aldı. 20. yüzyılın ilk 20 figürü arasında gösterilen Rosa Parks adına pek çok sayıda müze ve kütüphane açıldı.

Martin Luther King Barışçı Eylemi

Irkların eşitliği inancı için çabalamış, haksızlıklara karşı şiddeti öngörmeyen direnişi savunmuştur. Alabama eyaletinin Montgomery kentinde Rosa Parks için ilk protesto gösterilerini düzenleyen King, Georgia eyaletinin Atlanta şehrinde barışçı eylemleriyle tanınmıştır. Rosa Parks olayının ardından Montgomery Otobüs Boykotunu düzenledi. Boykot 382 gün sürdü ve durumun gerginleşmesi üzerine King'in evi bombalandı. Bu boykot sırasında King tutuklandı. Boykot, Amerikan Yüksek Mahkemesinin eyaletler arası otobüslerde ve diğer ulaşım araçlarında ırk ayrımcılığını kanun dışı ilan etmesine kadar devam etti.

Bu boykottan sonra King, siyahi kiliselerin güç birliği yapmasını ve yurttaş hakları reformu için barışçıl gösteriler yapmayı amaç edinen Güney Hristiyan Liderlik Konferansı (SCLC)'nin 1957 yılında kurulmasında önemli rol oynadı. King ölümüne kadar bu kuruluşta önemli rol oynadı. King, Mahatma Gandhi tarafından uygulanan, şiddete dayanmayan sivil itaatsizlik felsefesinin takipçisiydi ve bu felsefeyi SCLC tarafından gösterilerde uyguladı. FBI, 1961 yılından itibaren, Yurttaş Hakları hareketine komünistlerin sızdığı korkusuyla King'i dinlemeye başladı. Fakat, bir kanıta ulaşılamadı. FBI 6 sene boyunca elde ettiği kayıtları, daha sonra King'i liderlik pozisyonunu bırakması için zorlamak amacıyla kullandı.

Bir pasifist olan A.J. Muste, siyasi eylemlerinde Marthin Luther King'e danışmanlık yaptı. King, Jim Crow yasaları olarak da bilinen güneydeki ırk ayrımcısı sisteme karşı şiddete dayanmayan, iyi organize edilmiş gösteriler medyada büyük ilgi görecekti. Gerçekten de, gazetecilerin yazdıkları ve televizyonlarda yayınlanan programlar Yurttaş Hakları Hareketi'ne karşı büyük bir ilgi uyandırdı ve bu hareketi 1960'lı yıllarda Amerika'nın en önemli gündem maddesi haline getirdi.  King, daha sonra Washington'da Ağustos 1963’te Lincoln Anıtının önünde ünlü "Bir Hayalim Var" konuşmasını yapmıştır. Martin Luther King’in başlattığı barış yanlısı protesto eylemleri, 1964 Yurttaş Hakları Yasasının çıkmasını sağlamıştır. Yasayla Amerika Birleşik Devletlerinde ırk ayrımcılığı yasaklanmıştır.

İnsan hakları için ve siyahların ikinci sınıf vatandaş olmaktan çıkarılması için yaptığı çalışmalar ile King, 1964 Nobel Barış Ödülüne layık görülmüştür. 1986’dan beri her yıl Ocak ayının üçüncü Pazartesi günü ABD'de King’in doğum gününde medeni haklar lideri ve yaşamı boyunca savunduğu idealler anılıyor, konuşuluyor, King’in barış sevgisi dile getiriliyor.

King, siyahların oy hakkı, ayrımcılığın sona ermesi, çalışan hakları ve diğer temel haklar için gösterileri düzenledi ve organize etti. Bütün bu haklar 1964 yılında çıkan Yurttaş Hakları Kanunu (Civil Rights Act of 1964) ile 1965 yılında çıkan Oy Hakkı Kanunu (Voting Rights Act of 1965) ile Amerikan hukukunun birer parçası oldu.

Martin Luther King'in Ölümü

1968 yılı Mart ayında King, siyah sağlık çalışanlarını desteklemek için Memphis'e gitti. Siyah sağlık çalışanlarını temsil eden AFSCME Local 1733, 12 Mart tarihinden beri grevdeydi. Çalışanlar, daha yüksek ücret ve çalışanlara daha iyi muamele talep ediyordu. Örneğin, beyaz işçilerden farklı olarak siyah işçiler kötü hava nedeniyle evlerine gönderildiğinde ücret alamıyor ve beyazlara göre daha az ücret alıyorlardı. 3 Nisan günü King, Memphis'te bir topluluğa hitaben konuştu ve "I've been to the Mountaintop" (Mountaintop'a gittim) isimli konuşmasını yaptı. King, 4 Nisan 1968’de öğleden sonra saat 6'da Memphis'teki Lorraine Motel'in balkonunda uğradığı silahlı saldırı sonucu öldürüldü. Motel odasındaki arkadaşları silah seslerini duyunca balkona koştu ve King'i boğazından vurulmuş şekilde buldular. Saat 7:04'te St. Joseph's Hastanesinde hayatını kaybetti. Suikast, 60'tan fazla şehirde isyanların çıkmasına neden oldu. 5 gün sonra, ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, yas ilan etti. Aynı gün 300,000 kişilik bir kalabalık cenazesine katıldı. Başkan yardımcısı Hubert Humphrey, Başkanı temsilen cenazeye katıldı.

King'in öldürülmesinden 2 ay sonra, kaçak mahkum James Earl Ray İngiltere Heathrow Havalimanında sahte pasaportla İngiltereyi terk etmek isterken yakalandı. Ray kısa süre içinde ABD'ye iade edildi. Ray, King'in öldürülmesiyle suçlandı ve suikastı 10 Mart 1969 tarihinde itiraf etti. (Ray 3 gün sonra bu itiraftan geri döndü.) Ray, 99 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Avukatı Parcy Foreman'ın önerisi üzerine Ray suçu itiraf edip böylece mahkeme tarafından verilecek bir mahkumiyeti dolayısıyla da idam cezası alma riskinden kurtulmak istedi. Fakat bu 99 yıl hapis cezası almasına engel olmadı. Biyografi yazarı Taylor Branch'e göre, King'in otopsisinden çıkan sonuca göre, King öldüğünde 39 yaşında olmasına rağmen 60 yaşında bir insanın kalbine sahipti. Bunun neden isei 13 yıllık yurttaş hakları eylemciliği sırasında yaşadığı stres dolu hayatı olmuştu. Buna göre, King yaşamının son 13 yılında 34 yıl yani normal bir hayat yaşayan bir insana göre 2,5 kat daha hızlı yaşlanmıştı.